دانسته اند ـ استدلال كرده اند. ۱
چون به هر حال اين روايت، يا درست است كه نشانگر اين است كه كسانى دروغ مى بافته اند و پيامبر بر اين جريان هشدار داده است و يا دروغ است كه خود آن نشانگر وجود دروغ خواهد بود.
جمال الدين قاسمى نيز نوشته است:
حديث«من كذب…» در نهايت استوارى و صحت است؛ بدان سان كه برخى آن را متواتر دانسته اند. ۲
رجالى و فقيه بزرگ شيعى، علامه مامقانى(ره)، پس از بحثى سودمند درباره متواتر و اقسام آن، به مناسبت ارائه نمونه متواتر لفظى، نوشته است:
ادّعاى تواتر حديث «من كذب…» ممكن است؛ چرا كه 62 تن از صحابيان آن را گزارش كرده اند و هماره ناقلان و گزارشگران آن فزونى داشته است. ۳
ابن صلاح در ضمن بحث از تواتر و ارائه نمونه براى آن، نوشته است:
حديث «من كذب…» را نمونه اين [نمونه حديث متواتر] مى دانم؛چرا كه بسيارى از صحابيان آن را گزارش كرده اند و برخى گفته اند كه آن را 62 نفر صحابى نقل كرده اند.
اين روايت كه محدّثان با چنين صراحت و تأكيدى به تواتر آن تصريح كرده اند، نشانگر آن است كه جعل حديث، ريشه در آن روزگار دارد و كسانى در همان روزگاران، به وضع و جعل، دست مى يازيدند.
احمد امين در اين باره كلامى استوار دارد. او مى گويد:
منع تدوين باعث شد كه كسانى ميدان جعل و وضع و نسبت دادن به رسول اللّه(ص) را براى خود باز ببينند. روشن است كه «وضع» به روزگار رسول اللّه(ص) شكل
1.منهاج البراعة، ج۱۴، ص۲۹
2.قواعد التحديث، ص۱۷۹
3.مقباس الدراية، ج۱، ص۱۲۳
