گرفت، و حديث «من كذب…» گواه آن تواند بود. ۱
امّا پس از رسول اللّه(ص)، وضع، دامن گشود و منع تدوين و پس از روزگارى اجازه نقل، تدوين و نشر آن دامنه جعل را گستراند. على(ع) در خطبه ياد شده فرموده اند:
پس از پيامبر نيز بر پيامبر دروغ بستند. ۲
و ابن عباس مى گويد:
آنگاه كه بر رسول اللّه(ص) دروغ نمى بستند، از وى حديث نقل مى كرديم؛ امّا چون مردمان بر سركشان و راهواران سوار شدند [يعنى در گستره زمين پخش شدند و اين سوى و آن سوى شدند]، حديث گفتن از پيامبر را وانهاديم. ۳
بدين سان ـ سوگمندانه ـ دامنه جعل و وضع بگسترد و در بستر تاريخ، حديث سازى و دروغ پردازى، جريان نيرومندى گشت كه با شكلهاى مختلف، نقش تأسف بارى در آثار و مآثر فرهنگ اسلامى وانهاد و مهمترين عامل اين جريان، بى گمان، منع تدوين و نشر حديث بود. وقتى احاديث نوشته نشد و سپس پس از سالها اجازه نقل و نگارش يافت، بسيارى با انگيزه هاى گونه گون ۴ و با استناد به حافظه، به جعل و وضع پرداختند. فقيه معاصر مصر، شيخ محمد على سايس، در اين زمينه نوشته است:
از اينكه حديث تدوين و نشر نيافت و صحابيان در نقل بر حافظه اعتماد كردند، و از سوى ديگر،شمارش و گزارش دقيق آنچه را پيامبر(ص) در مدت 23سال گفته بود، به لحاظ عدم تدوين، سخت بود و بازشناسى سره از ناسره بس دشوار، دشمنان اسلام كه براى گمراهى آفرينى و آلوده سازى معارف دينى، چاره مى انديشيدند و از دستيابى به كتاب اللّه مأيوس بودند، از اين زمينه استفاده
1.فجر الاسلام، ص۲۱۱
2.الأصول من الكافى، ج۱، ص۶۲
3.براى آشنايى با انگيزه هاى جعل وضع، از جمله بنگريد: دليل القضاء الشرعى، ج۳، ص۳۳؛ الموضوعات فى الآثار والأخبار، ص۱۲۴؛ منهاج البراعة، ج۱۴، ص۳۶؛ اضواء على السنة المحمّدية، ص۱۱۸
4.صحيح المسلم، ج۱، ص۱۲؛ الوضع فى الحديث، ج۱، ص۱۸۰
