ـ ملاحظات حول تعليقات المرحوم المجلسى على الاحاديث فى كتاب «العقل و العلم و الجهل»، محمدعلى تسخيرى، يادنامه مجلسى، ج3، ص 95 ـ 102.
ـ لماذا الّف المجلسى البحارالانوار ، جعفر مهاجر، يادنامه مجلسى، ج3، ص 141 ـ 158.
جمع سه جامع اخير
پس از تأليف كتاب هاى حديثى الوافى، وسائل الشيعة و بحارالأنوار عده اى از محدثان شيعه با امعان نظر در اين سه كتاب، دريافتند كه اين كتاب ها نيز خالى از عيب و كاستى نيست. از اين رو، اينان نيز در صدد رفع نقص جوامع حديثى متأخر برآمدند و كتاب هايى جامع تر و با ترتيب بهتر مانند: الاوفى ۱ ، عوالم ۲ ، الشفاء و جامع المعارف و الاحكام ۳ را پديد آوردند. در اينجا تنها به ذكر يكى از آنها ـ كه سه جامع اخير را در خود جمع كرده است ـ بسنده مى كنيم:
ـ الشفاء فى اخبار آل المصطفى، محمدرضا بن عبداللطيف تبريزى؛ كه در آن اخبار اهل بيت(ع) را گردآورده و مانند بحارالأنوار باب بندى كرده است. به گفته شيخ آقا بزرگ تهرانى مجلدات آن نزد نوادگان مؤلف در تبريز موجود است. صاحب الذريعة مجلد اوّل آن را در نجف ديده و عباراتى از آن نقل كرده است؛ از جمله اينكه مؤلف در مقدمه مى گويد:
سميته بالشفاء فى اخبار آل المصطفى جامع جميع احاديث الوافى، بحارالأنوار و وسائل الشيعة.
وى در مقدمه كتاب خود، عيب ها و اشكالات سه جامع حديثى ياد شده را ذكر و كتاب خود را به خالى بودن از همه آن عيب ها و داراى حسن ترتيب و در بر داشتن احاديث هر سه جامع وصف نموده است. ۴
1.الاوفى از فضل على بيك بن شاهوردى شاگرد علامه مجلسى است.
2.عوالم العلوم و المعارف والاحوال از ملا عبدالله بن نورالله بحرانى شاگرد علامه مجلسى است. اين كتاب اخيراً با تحقيق مؤسسه امام مهدى(عج) قم به همراه مستدركاتى از سيّد محمدباقر ابطحى چاپ و بيش از ۲۳ مجلد آن منتشر شده است.
3.جامع المعارف اثر سيّد عبدالله شبر(م۱۲۴۲ق) است. وى احاديث كتاب خود را ـكه جامع اصول دين و فقه است ـ از كتب اربعه و ساير كتاب هاى معتبر برگرفته و در چهارده مجلد بزرك تدوين كرده است. وى همچنين كتاب خود را با حذف اسانيد و اسقاط احاديث مكرر خلاصه كرده است. ملخص جامع الاحكام از سوى مجمع الذخائر الاسلامية در قم چاپ شده است.
4.الذريعة، ج ۱۴، ص ۱۹۹.
