دو. عبد المنعم بن النعمان؛ ظاهر عبارتِ «قال: حدثني الشيخ الصالح ابومنصور... رحمه اللّه عليه» در اِسناد بالا آن است كه اين وصف و ترحيم از ابن عياش است و ناقلان آن هم رجاليان خبيرى چون شيخ طوسى و ابن طاووس هستند. در مجموع، تعبير به «الشيخ الصالح» و ذكر كنيه قبل از اسم و استرحامِ براى وى مدح جليلى است كه اگر كاشف از وثاقت ابومنصور نباشد، لا اقل حكايت از حسن حال او دارد.
توجّه داشته باشيد كه اين شيوه استدلال براى احراز حال راوى نه دور است و نه مصادره؛ زيرا سند، با سيرى از حلقه پايين به بالا و نيز با مدح و تجليل يكايك رُوات، وثاقت يا حُسن حال راويان خود را يكى پس از ديگرى احراز مى نمايد. از اين رو، اعتبار و مقبوليت روايت هر حلقه اى كه تأمين شد، خود مستند ما براى حلقه بعدى سند خواهد بود.
سه. محمّد بن غالب اصفهانى؛ امّا محمد بن غالب اصفهانى نياز به توثيق ندارد، نه صرفاً از آن رو كه اگر روايتى با سند معتبر حاكى از آن باشد كه كسى رابط ناحيه مقدّسه است وثوق به وى پيدا مى شود، بلكه از اين جهت كه راوىِ مورد اعتماد با تعبيرى كه حاكى از احراز اوست، فعلى را به «محمد بن غالب» نسبت مى دهد. اين، همانند هر مورد ديگرى است كه راوىِ مورد اعتماد از فعل معصوم يا غير معصوم خبر دهد. در اين صورت، نيازى به احراز وثاقت شخصى كه فعلش حكايت مى شود، نخواهد بود. در عين حال، بررسى حال محمد بن غالب اصفهانى در اواخر فصل اوّل مى آيد.

نتيجه كاوش سندى

حديث و زيارت مورد بحث از نظر سندى، مطابق قاعده رجالىِ توثيق عام رُوات و روايات مزار ابن المشهدى معتمد بلكه «صحيح على التحقيق» شمرده مى شود، و چنانچه كسى در مبناى رجالى مزبور تشكيك نمايد، با توجّه به بررسى خاصّ راويان سند لااقلّ «حسَن» به حساب مى آيد، زيرا يكايك رجال روايت يا ثقه اند و يا داراى مدح و تجليل مى باشند، بعلاوه تكرّر نقل آن از ناحيه فقيهان و محدّثان متعدّد و برجسته نيز تأييد و تقويت ديگرى براى آن خواهد بود.

چند نكته مهمّ

تاريخ صدور زيارت از ناحيه مقدّسه

هرچند لقب «الناحية» و «الناحية المقدّسة» در فرهنگ شيعه در كنايه اى روشن،