بدين صورت كه از نظر زيبايى لفظى خود به آراستگى لفظى زيارت عنايت نمايند، و از نظر محتوا به ترجمه اى نسبتاً دقيق تر مراجعه نمايند؛ زيرا خوشبختانه متن زيارت از مصاديق «دلّ بذاته على ذاته» است.
اين مجال محدود اجازه بررسى تطبيقى زيارت ناحيه را از اين منظر نمى دهد، تنها پس از بيانى كوتاه در ماهيّت فصاحت و بلاغت، به ذكر كلّى ابعادى از استوارى ادبى و اتقان بلاغى زيارت ناحيه بسنده مى كنيم:
جان مايه فصاحت و بلاغت. فصاحت و بلاغت به معناى شيوايى و رسايى سخن در عين روان بودن و انطباق آن با مقتضاى حال است، قوام فصاحت و بلاغت به الفاظ و تركيب هاى لطيف و متين و استوار و مأنوس و بهره مندى سخن از قالب ها و اسلوب هاى روشن و جذّاب بيانى است، به گونه اى كه اين مجموعه به طور هماهنگ مطابق مقتضيات حال سخن باشد. البتّه علاوه بر نِكات فوق كه به فنون و قواعد علم «معانى» و «بيان» مربوط مى شود، نقش آرايه هاى لفظى و معنوى، يعنى «وجوه مُحسِّنات بديعيّه» نيز در شيوايى و شيرينى و جذّابيّت و دل ربايىِ سخن قابل انكار نيست.
بلاغت اعجاب انگيز زيارت. با عنايت به ماهيّت فصاحت و بلاغت اين مقوله، زيارت ناحيه با بهره گيرى از صناعات و شيوه هاى مختلف بلاغى و آرايه هاى گوناگون لفظى و معنوى چُنان ذهن و دل مخاطب را در تسخير خود مى گيرد و يكايك صحنه هاى عاشورا را با حماسه ها و فجايع و مظلوميت هايش در نظر وى مجسّم مى سازد كه گويى خود را در آنجا حاضر و ناظر مى بيند.
هرچند بررسى تطبيقى بلندى مضامين و ابعاد بلاغى برجسته و اعجاب انگيز اين زيارت مجال بس مفصّل تر را مى طلبد، ليكن ما به برخى از موارد آن اشاره مى كنيم:
1. محتويات بلند معارفى از مضامين توحيدى تا معارف ولايى و تنبيهات اخلاقى و دعاهاى جامع و لطيف در كنار تصوير ملموس مظلوميت هاى سيّد مظلومان در تكان دهنده ترين قوالب، با ترتيبى كه در ديگر زيارات از معصومان(ع) معهود، بوده، جمع شده است.
2. رعايت ائتلاف لفظى و معنوى در جاى جاى كلام و به كار گيرى الفاظ سهل و منسجم با معانى در هر يك از مضامين جزل و فخيم و يا غزل و رقيق، و نيز تنظيم وزن و آهنگ موسيقايى كلام با محتوا، به ويژه در بخش هاى مربوط به نوحه و ندبه كه در عين بهره گيرى مناسب از كلمات با هجاهاى كوتاه و بلند در مواقف و تقطيعات آن بيشتر از عبارات و