بررسي سند چند حديث مشهور(2) - صفحه 36

يارانش را از دگرگونى برخى از دعاهايى كه به او آموخته باز مى دارد. امام در آنجا كه واژه «الابصار» را افزوده بود، به او فرمود: «ان اللّه ـ عزّوجل ـ مقلّب القلوب والابصار»، ولى آن گونه كه به تو مى گويم، بگو: «يا مقلّب القلوب ثبّت قلبى على دينك». ۱
در مورد اختراع دعا نيز بايد گفت كه در پاره اى از روايات بيان كننده چگونگى نماز حاجت، از اختراع دعاها نهى شده است؛ چنان كه امام صادق(ع) در پاسخ به كسى كه گفت: قربانت گردم، من دعايى اختراع كرده ام، فرمود: مرا از اختراع خود رها كن. ۲
البته معناى اين سخن، عدم جواز دعاى غير منصوص نيست، بلكه عالمان ما تصريح كرده اند كه حتى در قنوت نماز، گفتار خاصى شرط نيست؛ گرچه بهتر است كه دعاى نقل شده از معصومان(ع) خوانده شود. ۳
علامه مجلسى تفسير ديگرى ذكر كرده، مى گويد:
آن فرمايش امام (مرا رها كن)، اشاره دارد كه با وجود دعاى منقول، ساختن دعا مرجوح است. ۴
دوم، آنكه شهيد و مامقانى و ديگران تصريح كرده اند كه به هيچ روى دگرگون كردن و جايگزين نموده مصنفات به لفظ ديگر، گرچه به معناى آن باشد، روا نيست. ۵
يكى از پژوهشگران علوم حديث در مقاله اى درباره نقل به معنا يادآور شده است كه بحث نقل به معنا را بايد از دوره قبل از تدوين و كتابت رسمى احاديث در مجموعه هايى كه تا امروز برجاى مانده اند، بررسى كرد ؛ زيرا اگر نقل به معنا جايز باشد، باز هم نقل ها نمى توانند مبنا و مرجع قرار گيرند. ۶
نكته اى كه پژوهشگر محترم به آن اشاره كرده، واقعاً مهم است؛ زيرا عبارتى كه از معنا حكايت مى كند، نمايانگر متن سخن معصوم(ع) نيست و با اين وصف، نمى توان به شيوه هاى تعبير، چونان تقديم و تأخير و به كارگيرى براى لفظ معين و همانندش در آن، استدلال كرد. اين، نكته اى است كه متأسفانه برخى آن را مراعات نمى نمايند.

1.مقباس الهدايه، ج ۳، ص ۳۵۰ ـ ۳۵۱. اين روايت را صدوق(قده) در كتاب كمال الدين و تمام النعمة روايت كرده است (ص ۳۵۱، باب ۳۳، ح ۴۹). نيز شمارى از روايات هم مضمون با اين روايت وجود دارد، ر. ك: الكافى، ج ۲، ص ۵۲۷، كتاب الدعا، ح ۱۷؛ الخصال، ص ۴۵۲، باب عشرة، ح ۵۸.

2.الكافى، ج ۳، ص ۴۷۶، باب صلاة الحوائج، ح ۱.

3.ر. ك: العروة الوثقى، انتشارات اسلامى، با حواشى شمارى از فقيهان بزرگ، چاپ دوم (در ۶ مجلد) سال ۱۴۲۴ق، ج ۲، ص ۶۱۰، مسأله ۴؛ منهاج الصالحين، آيه اللّه خويى(قده) چاپ (۲۸)، ج ۱، ص ۱۸۳، مسأله ۶۶۴؛ منهاج الصالحين، آيه اللّه سيستانى(دام ظله)، چاپ نخست، ج ۱، ص ۲۲۹، مسأله ۶۶۴.

4.مرآة العقول، ج ۱۵، ص ۴۶۰.

5.ر. ك: الرعاية فى علم الدراية، انتشارات كتابخانه آيه اللّه مرعشى، ص ۳۱۵؛ مقباس الهداية، ج ۳، ص ۲۵۱ ـ ۲۵۲.

6.فصلنامه علوم حديث، ش ۲، ص ۴۰، مقاله نقل به معنا.

صفحه از 43