بررسي سند چند حديث مشهور(2) - صفحه 45

سيدمحسن حكيم تصريح كرده كه سند روايتْ نارسا بوده و جبران آن با عمل هم ثابت نشده است و صرف سازگارى با فتواى مشهور در برخى جاها جبران آن را بسنده نيست. ۱
چنان كه امام خمينى و فرزندش شهيد مصطفى خمينى به ثابت نبودن استناد اصحاب به طورى كه سندش را جبران كند، تصريح ورزيده اند، و امام خمينى افزوده است كه احتمال برگرفتن اين مرسله از اخبار شيعه نزديك است. ۲
سيّد مراغى در العناوين الفقهية تصريح ساخته كه در كتاب هاى حديثى بر آن آگاهى نيافته است؛ گرچه در پايان، رأى او بر آن قرار گرفته كه نيازى به بررسى سند آن نيست، زان پس كه مضمون آن مورد اجماع است، و ظاهر سياق سخنانش آن است كه روايت شده است. ۳
آقاى مصطفوى در مائة قاعدة فقهية گفته است:
چه بسا گفته شود اين سخنان، حديث نبوى است، ولى من آن را در كتاب هاى حديثى نيافتم. ۴
و آيه الله خويى در پاره اى از سخنانش يقين دانسته كه عبارت «المغرور يرجع على من غرّه» حتى در روايات ضعيف هم وارد نشده است، چه رسد به روايت معتبر. و در مورد ديگرى بر اين عقيده است كه ثابت نشده كه جمله پيشين روايت باشد تا ادعا شود كه ضعف آن با عمل مشهور جبران مى شود. و در مورد سوم، به روشنى، بى پايگى آن را، به طور مطلق، اظهار داشته؛ گرچه بر زبان فقيهانْ رواج داشته باشد. ۵
شيخ ناصر مكارم شيرازى تصريح كرده كه اين عبارت، چنان كه شمارى مطرح كرده اند، در آيه يا متن حديثى نيامده است، و در هيچ منبعى، چه شيعى و چه سنى، وارد نشده؛ چنان كه بسيارى بدان تصريح كرده اند. ۶
وى، پس از آن كه يادآور شده كه اين عبارت به عنوان حديث مرسل در الجواهر و حاشية الارشاد از محقق ثانى مطرح شده، گفته است:
ولى ظاهراً اين اندازه در به شمار آوردن آن به عنوان حديث مرسل بسنده نيست، تا گفته شود با عمل اصحاب جبران مى شود. چگونه ممكن است صاحب الجواهر يا محقّق ثانى به حديثى دسترسى يافته باشند و ما و ديگران، با توجه به نزديكى به دوره آنها،

1.نهج الفقاهة، قم: انتشارات ۲۲ بهمن، ص ۲۷۲.

2.كتاب البيع، امام خمينى، ج ۲، ص ۳۵۵؛ البيع، سيد مصطفى خمينى.

3.العناوين الفقهية، مؤسسه انتشارات اسلامى، ج ۲، ص ۴۳۳.

4.مائة قاعدة فقهية، موسسه انتشارات اسلامى، ص ۱۷۷.

5.كتاب المضاربة، ص ۳۶۵؛ كتاب النكاح، ج ۲، ص ۱۳۲؛ كتاب الاجارة، ص ۳۰۲.

6.القواعد الفقهية، ج ۲، ص ۲۸۳ ـ ۲۸۴.

صفحه از 43