ـ و اگر به ثواب و اجر وعده داده شده در قبال عملْ متوجه است، قبلاً ذيل «قاعده اوّل» مقصلاً به اين اشكال پاسخ گفته ايم.

قاعده شانزدهم؛ معناى ناهنجار

شانزدهمين قاعده كلى «ابن قيم»، «ركاكت و ناهنجارى الفاظ حديث است به نحوى كه گوش از شنيدن آن آزرده گرديده و روان و طبع سالم انسانى از آن بى زار و متنفّر شده و معناى آن از ديد شخص زيرك ناهنجار و ناپسند باشد». ^۱
اولاً: ركاكت و سماجت تعريفى علمى نداشته، هر كسى مى تواند، از سر ذوق و برداشت شخصى، الفاظ حديثى را ركيك، سمج و ناهنجار بخواند.
ثانياً، تجربه نشان مى دهد، در يك محيط اجتماعى، الفاظ و عباراتى كه ممكن است محبوب و مورد قبول طبقه اى و قشرى واقع شود، از ناحيه طبقه و قشر ديگر واپس زده شود و كلاً عواملى چون «ركاكت»، «سماجت» و... با شرايط جغرافيايى، محيطى و... قبض و بسط و حتى مدح و ذّم مى يابد.
ناگفته نماند كه ابن قيم در ذيل اين معيار، به حديثى به عنوان مثال اشاره كرده كه ذيل معيار دوم ^۲ نيز آورده است. اين عرضه متفاوت مثال ها در عين داشتن مفهومى واحد، بيانگر تقسيم بندى غيرمنطقى معيارهاى عرضه شده از ناحيه وى است؛ زيرا تقسيم بايد تمام و كامل و مطابق مقسوم باشد و قابليت ساده شدن نداشته باشد؛ يعنى نبايد بعضى از اصناف و طبقات آن را بتوان در ذيل صنف يا طبقه ديگر قرار داد.

بررسى و نقد قاعده هفدهم و هيجدهم ؛ مذمّت اقوام ترك و حبش

ورود حديث، درباره چهره غالب اين اقوام در آن زمان كه همگى مشرك بوده اند و احتمالى است كه قطعيت موضوع بودن احاديثى از اين قبيل را مورد خدشه قرار مى دهد. ^۳