3. پژوهشى در تاريخ حديث شيعه (بررسى اصل، كتاب، اصول اربعمئة)، مجيد معارف

نويسنده ابتدا به تعريف اصل از نظر لغوى و اصطلاحى و تفاوت آن با كتاب پرداخته و اصل يك چيز را همان اساس و بنيانى كه آن چيز بر آن برپا مى شود، مى داند.
دكتر معارف بعد از تعريف لغوى اصل، به اين مسأله اشاره كرده است كه اصل، نزد علماى علم رجال، با معناى لغوى آن تفاوت دارد. سپس به تعاريف اصل از ديدگاه سيد مهدى بحرالعلوم، وحيد بهبهانى و علامه مامقانى پرداخته، اشكالات تعريف هر يك را بيان مى دارد. پس از آن، به تعريفى از اصل ـ كه بر حسب ظاهر از جامعيت بيشترى برخوردار است ـ اشاره مى كند. از نظر نويسنده، شيخ آقابزرگ تهرانى تعريف جامع ترى از اصل ارائه كرده كه اين گونه است:
اصل عنوانى است كه به طور اخص، بر پاره اى از كتب و مجموعه هاى حديثى قابل اطلاق است؛ در صورتى كه كتاب بر كليه مجموعه هاى حديثى قابل اطلاق باشد.
در اين تعريف، تفاوت اصل و كتاب نيز بيان شده است. نويسنده در ادامه، اشكالاتى را كه در اين تعريف وجود دارد، برمى شمارد.
مطلب دوم در اين مقاله، تعداد اصول روايى است. نويسنده در اين قسمت، سعى كرده است تا تعداد اصول روايى را از ديدگاه بزرگان مطرح كند و در نهايت، منطقى ترين و مناسب ترين پاسخ را ارائه دهد.
در اين قسمت، از قول شيخ طوسى نقل مى شود كه اول كسى كه در مقام تهيه فهرست جامعى از كتاب هاى شيعه برآمد و در اين راه تا سر حد امكان به جمع آورى پرداخت، احمد بن حسين بن عبيداللّه غضايرى بود.
در ادامه، بيانات برخى از علما تدوين شده است كه دلالت دارند بر اينكه تعداد اصول، چهارصدتاست. البته ذكر شده كه اين سخن (شمار چهارصدى اصول) از سخنان شيخ مفيد است كه از طريق ابن شهرآشوب، صاحب معالم العلماء شده است.
دكتر معارف به نظر علامه شوشترى نيز اشاره اى گذرا نموده است. علامه معتقد است كه تا قرن پنجم، اصطلاح «كتاب» در مقابل اصطلاح «اصل» قرار نداشته، بلكه اين دو واژه به صورت مترادف به كار مى رفته و هر دو در مقابل «تصنيف» قرار داشته اند. علاوه بر اين دليل، پنج دليل ديگر مبنى بر مترادف بودن اصل و كتاب ذكر گرديده است.
نويسنده در ادامه، اشاره اى به تفاوت اصل در مصطلحات حديثى شيعه و سنى كرده، گفته است:
اصل در شيعه، دفترى از احاديث است كه محتواى آن، بدون واسطه، به امام معصوم نسبت پيدا مى كند؛ در صورتى كه اصل در اصطلاح حديثى اهل سنت، عبارت از دفترى است كه شاگرد، روايات آن را با سماع و قرائت در حضور استاد فراگرفته و در زمان