مأخذشناسي توصيفي أصول اربعمئة - صفحه 172

اصول از بين رفتند و در عصر ما تنها اندكى از آنها بعينه موجود است و باقى آنها در ضمن كتب اربعه و جوامع حديثى پراكنده هستند. در پايان مقاله نيز فهرست برخى از اصول آمده است.

5. الاصول الاربعمئة، اتان كلبرگ، فصلنامه علوم حديث، شماره 17، پاييز 79

نويسنده، در اين نوشته، اصول را مجموعه هايى از احاديث اماميه مى داند و به بررسى ويژگى ها و اهميت آنها مى پردازد؛ بخش اول مقاله به تعريف اصل و مقايسه آن با كتاب و نسخه اختصاص دارد. اصل، مجموعه اى به شكل خاص است؛ بر عكس ديگر مجامع حديثى، و تنها اقوالى از امام را در بر دارد كه نويسنده اصل براى اولين بار به نوشتن آنها اقدام كرده است كه يا مستقيماً از امام شنيده است يا در برخى به راوى حديث و آنچه كه وى از امام شنيده متكى است. او افزون مى دارد كه همه نويسندگان اصل ها در زمان حيات ائمه مى زيستند و بيشتر آنها از شاگردان امام صادق(ع) بوده اند؛ گرچه تأليف اصول تا نسل بعد از وفات ايشان تداوم داشته است.
در ضمن اين بحث، از عواملى در هم تنيده شده، به عنوان اينكه هر بحثى درباره كتب اصول را مشكل كرده، ياد مى كند:
نخست، بحث لغوى اصل است. افرادى اصل را همان كتاب و يا نسخه دانسته اند؛ ولى اغلب امكان پذير نيست كه دقيقاً اين دو كلمه را به يك معنا بدانيم. برخى از نويسندگان نيز در مورد تمايز اصل از كتاب، قايل به نظر خاصى هستند.
مسأله بعدى، پريشانى موجود در مورد شمار اصول است. شمار متداولْ چهارصد اصل است. قديمى ترين ارجاع موجود به اين تعداد، ممكن است گفته شيخ مفيد باشد و در ادامه، نظريات ديگران را هم آورده است.
پيچيدگى ديگر، بر اساس اين واقعيت پديد آمد كه ابن عقده در اثرش درباره شاگردان و اصحاب امام صادق(ع) نام چهارهزار تن را فهرست كرده كه در ضمن رجال الطوسى آمده است. اكنون آنچه كه مى تواند محتمل باشد (و شايد اين گونه بوده است) اين نظريه است كه همه شاگردان امام صادق(ع) اصل ننگاشته اند؛ گرچه طبيعى است كه برخى از فقها به هر يك از اصحاب ائمه ـ كه ابن عقده نام برده است ـ اصلى را نسبت داده باشند و اين گونه، شمار اصول به چهارهزار افزايش يافته است.
هويت مؤلفان اصول همانند مسأله شمار آنهاست. در حال حاضر مشخصاً مى توان كم تر از نام چهارصد نفر را از منابع در دسترس فراهم نمود. فهرست هايى كه تماماً به ذكر نام نويسندگان اصول اختصاص داشتند، واقعاً تأليف شده بودند، اما در شكل اصلى شان به دست ما نرسيده اند. در واقع، به نظر مى رسد كه هيچ يك از فهرست هاى قديمى مؤلفان اصل، مستقيماً

صفحه از 176