ب. زمينه ايراد خطبه ها

مطابق آنچه در روايات متعدّد مربوط به اين خطبه ها آمده است، جمعى از اصحاب رسول خدا - صلّى اللّه عليه وآله - در مكانى انجمن كرده، به گفت وگوى علمى مى پردازند و بحث به جايگاه حروف در خطابه و سخن مى رسد و اينكه كدام حرف و يا كدام دسته از حروف نقش بيشترى در كلام دارند، به گونه اى كه نبود آنها سخن گفتن را مشكل و يا مختلّ مى گرداند؟
نظرشان متّفق شد بر اينكه «حرف الف» بيشترين نقش را در كلام دارد ؛ همچنين سخن از جايگاه حروف منقوط به ميان آمد.
امام على(ع)، بى درنگ برخواسته و بالبداهه، نخست خطبه اى بلند و «بدون الف» ايراد مى نمايد و سپس خطبه اى بدون بهره گيرى از حروف منقوط ايراد مى فرمايد. ^۱
ارتجالى بودن خطبه ها از يكسو و فصاحت و بلاغتِ عجيب و شگفت انگيز آنها از سوى ديگر و مستند بودن تمامى مضامين آنها به قرآن كريم از سوى سوم، اِعجاب همگان را برانگيخت و عجز و ناتوانى همگنان را در هماوردى آشكار ساخت كه چگونه امام(ع) به رغم محدوديّتى كه از التزام به حذف «الف» يا «حروف منقوط» براى حضرتش به وجود مى آيد، خطبه هايى سيراب از فنون فصاحت و مقتضياتِ بلاغت با مضامين توحيدى بلند و مواعظ اخلاقى لطيف ايراد مى نمايد؟!
شيوايى و رسايى خطبه ها و دورى آنها از تكلّف، چنان اعجاب برانگيز است كه اعماق جان را بى اختيار به فرياد مى آورد و به سر دادن ترانه هاى عشق ولايى وامى دارد ؛ همچنان كه بلندى حِكَم و معارفش و رقّت و لطافتِ مواعظش انسان را از بستر زمين به عوالم بالا مى برد و سپس در مراحل و منازل آخرت سير مى دهد.