راوى كتاب سليم بن قيس بر ترازو

؛ دكتر عبدالمهدى جلالى

چكيده: يگانه راوى «كتاب سليم به قيس»، ابان بن ابى عياش است. براى بررسى و نقد هر كتاب، دو راه پيش پاى پژوهشگر و نقاد گسترده است. راه اوّل، بررسى و نقد درونى اثر است كه با ژرف نگرى در محتوا و مطالب آن تحقق مى پذيرد. راه دوم، بررسى و نقد بيرونى كتاب است كه با مطالعه و غور رسى در احوال و افكار پديد آورنده آن، انجام مى شود. در تأليفاتى چون كتاب سليم به قيس ـكه با خبر واحد و از طريق يك راوى نقل و عرضه شده اند ـ مطالعه و نقد خارجى اثر به جز مؤلف آن، به شكل بديهى بايد احوال يگانه راوى اثر را نيز دربربگيرد. به علاوه، در آثارى چون كتاب سليم ـكه مجموعه اى از روايات و اخبار منسوب به پيامبر(ص)، امامان(ع)، صحابه و ديگران در آن گرد آمده و صبغه كتاب حديث داردـ نقد و بررسى بيرونى اثر در چارچوب ضوابط معينى كه هنجارهاى ثابت و تخلف ناپذير حوزه حديث پژوهشى محسوب مى شوند، صورت مى پذيرد و ساز و كار اين گونه نقد، استفاده از ابزارى است كه همانا اصول، معيارها و موازين (= ترازوهاى) جرح و تعديل ـ كه در دانش رجال حديث موضوع اصلى و محور مباحث مربوط به نقد راويان را تشكيل مى دهد ـ است. بر اين پايه، بررسى و نقد احوال ابان بن ابى عيّاش و تعيين وثاقت يا عدم وثاقت او در قامت «يك راوى حديث» و به ويژه «يكتا راوى كتاب سليم بن قيس»، مسأله اى است كه در اين مقاله به آن پرداخته شده است. بخش اوّل به احوال شخصى و آرايه هاى شخصيت ابان، بخش دوم به آفات شخصيّت علمى حديثى او، بخش سوم به مهم ترين منتقد راوى كتاب سليم و بخش چهارم به اعتبار سنجى كتاب سليم ـكه ابان روايت كرده ـ اختصاص يافته و در پايان، نتايج و نتيجه نهايى مذكور افتاده است.

كليد واژه: كتاب سليم بن قيس، ابان بن ابى عياش، حديث موضوع.