1. 2. موقعيت علمى ـ اجتماعى ابان بن ابى عياش
ابان بن ابى عياش از تابعان بوده است. ۱ ذهبى، ابان را «تابعى صغير» دانسته است. ۲ برخى او را يكى از «تابعان برگزيده» معرّفى كرده اند؛ ۳ بدون آن كه دليل و شاهدى عرضه دارند. ابان بن ابى عياش از انس بن مالك، حسن بصرى، ابراهيم بن يزيد نخعى، سعيد بن جبير، شهر بن حوشب، عطاء بن أبي رباح و تعدادى ديگر روايت كرده است و سفيان ثورى، فضيل بن عياض، أبو حنيفه، يزيد بن هارون و راويان ديگر از او روايت كرده اند. ۴ ابان از انس بن مالك، بسيار روايت كرده است. ۵ و شبانگاهان او را در محضر انس به مالك در حال نوشتن زير نور چراغ ديده اند. ۶ شيخ طوسى نام ابان را جزو اصحاب امام سجاد و صادقين(ع) ذكر نموده است. ۷ برقى نام او را در ميان اصحاب امام صادق(ع) نياورده، ۸ اما در ميان اصحاب امام باقر(ع) از او نام برده است. ۹ ابن الغضائرى، به روايت وى از على بن الحسين(ع) تصريح نموده است. ۱۰ برخى، ابان را از «بزرگان علماى شيعه» معرّفى كرده اند؛ ۱۱ امّا كسانى هم با «عامى صِرف» دانستن ابان بن ابى عياش، اساساً شيعه بودن وى را رد كرده اند. ۱۲ اين نظر هم وجود دارد كه جمع ميان صحابى ائمه بودن و محدّث عامّه بودن ابان را چندان ساده ندانسته است. ۱۳ اما بايد گفت: اين امر چندان هم مشكل نيست؛ زيرا انبوه نام هايى كه در كتاب هاى رجال شيعه به عنوان اصحاب امامان(ع) معرّفى شده اند، همه، في المثل، در طراز اصحاب اجماع نبوده اند و حتى
1.قاموس الرجال، ج ۱، ص ۹۴؛ خلاصه الأقوال،ص ۳۲۵؛ الفوائد الرجالية، ص ۳۲۶؛ معجم رجال الحديث، ج ۱، ص ۱۲۹؛ المغنى في الضعفاء، ذهبى، ج ۱، ص ۷؛ رجال الطوسى، ص ۱۶۴ و ۱۲۶.
2.ميزان الاعتدال، ج ۱، ص۱۰.
3.كتاب سليم (مقدمه محقق)، ص ۸۲، به نقل از ميرحامد حسين در استقصاء الأفحام.
4.كتاب المجروحين، ابن حِبّان، ج ۱، ص ۸۹؛ تهذيب التهذيب، ابن حجر، ج ۱، ص ۹۸؛ الكاشف في معرفه من له روايه في الكتب الستة، ج ۱، ص ۷۵؛ طبقات الحفّاظ، سيوطى، ص ۱۴۹؛ تهذيب الكمال، ج ۱، ص ۳۰۷ ـ ۳۶؛ تصحيح تراثنا الرجالى، النجّار، ج ۱، ص ۱۳۴ ـ ۱۳۵.
5.تهذيب التهذيب، ج ۱، ص ۹۸.
6.تهذيب الكمال، ج ۱، ص ۳۰۷.
7.رجال الطوسى، ص ۱۶۴، ۱۲۶، ۱۰۹.
8.قاموس الرجال، ج ۱، ص ۹۵.
9.كتاب الرجال، برقى، ص ۹.
10.قاموس الرجال، ج ۱، ص ۹۴؛ خلاصة الأقوال، ص ۳۲۵؛ معجم رجال الحديث، ج ۱، ص ۱۲۹.
11.كتاب سليم (مقدمه محقق)، ص ۸۴.
12.معرفه الحديث، بهبودى، ص ۹۹.
13.ر.ك: فصلنامه علوم حديث، ش ۱۷، مقاله «نگاهى به مقدمه كتاب اسرار آل محمد».
