من اين نسخه را مى نويسم و حفظ مى كنم تا اگر دروغگويى پيدا شود و بخواهد آن را از طريق معمر از ثابت از انس بن مالك برايم روايت كند، بتوانم [با دليل و مدرك محكم] به او بگويم تو دروغ مى گويى، روايت اين نسخه از ابان است. ^۱ حديث پژوهان و رجال شناسانى چون ابن عدى و ابو عوانه، صاحب مسند حديثى مشهور، ابان را از اتهام، كذب متعمدانه، مبرّا دانسته اند، اما از طرف ديگر، او را به اشتباه كارى و سهل انگارى در امر حديث متهم نموده، چنان كه پس از سماع حديث از چند راوى قادر نبوده تشخيص دهد كدام را از كه شنيده است. ^۲ روايت ديگرى وجود دارد كه روشنى بيشترى بر اين جنبه از شخصيّت علمى ابان بن ابى عياش مى افكند: چون درباره ابان از ابو زُرْعه سؤال شد، حديثش را متروك دانست و پس از آن كه هيچ از روايات ابان، براى پرسندگان بازنگفت، دوباره از او پرسيدند: «مگر دست در كار دروغ دارد؟» پاسخ ابو زرعه به اين پرسش منفى بود، اما در پى آن افزود كه ابان از انس بن مالك، شهر بن حوشب و حسن بصرى حديث مى شنيد، ولى نمى توانست بين آنها فرق گذارد و احاديث هر يك را از ديگرى بازشناسد. ^۳ بر اين پايه، او، بسا ناخواسته، پا در عرصه خطرناك دروغ در امر حديث مى گذارد و در اين مسير، جنبه ديگرى از شخصيت علمى او آشكار مى شود و آن سهل انگارى در استناد حديث به پيامبر(ص) و مهم تر از آن، پيش فرض و تلقّى نادرست او در اين مورد كه نوع خاصّى از روايات حتماً به پيامبر(ص) تعلق داشته، بوده است. آنچه اين نگاه را تأييد مى كند، گزارش هايى است با اين دلالت كه ابان در استناد احاديث به پيامبر(ص)، نه تنها دقت لازم را نداشته، بلكه سهل انگار و آسان گير و كژ فهم هم بوده است. ^۴ به همين سبب يزيد بن زُريع مصمم مى گردد ابان را ترك گويد و روايت از او را به كنارى نهد. ^۵

2. 2. ضعف حفظ و حافظه ضعيف ابان بن ابى عياش

با استناد به گزارش هاى موجود، ابان بن ابى عياش حافظه خوبى نداشته و احاديث را زياد مى برده يا خوب ـ چنان كه شنيده بوده، به خاطر نمى سپرد و به ضعف حفظ و حافظه ضعيف دچار بوده است. ^۶ و سرانجام، صاحب نظرى (ابو حاتم رازى)، ابان بن ابى عياش را شخص صالحى كه دچار سوء حافظه بوده شناسانده است. ^۷