3 ـ 3. ارزيابى انتقادات شعبه از راوى كتاب سليم
اتهام اصلى ابان بن ابى عياش، از نظر شعبة بن حجاج، «كذب و دروغ گويى در امر حديث» بوده كه از الفاظ جرح راوى است و بر شديدترين مراتب جرح دلالت دارد ۱ و چون با صيغه مضارع (يكذب) ـ كه استمرار و پيوستگى فعل را مى رساند ـ تعبير شده، وخامت حال ابان ابى عياش را به عنوان يك راوى نشان مى دهد؛ وخامتى كه دمادم فزونى مى يافته است.
بخش چهارم. اعتبار سنجى سند، متن و استناد كتاب سليم بن قيس
1. از كهن ترين دوره ها، صاحب نظران حديث شيعه، خبرگان فنّ، نقّادان سندها و ژرف كاوان احوال رجال موجود در طرق روايات شيعه، انگشت اتهام را به سوى ابان بن ابى عياش به عنوان يگانه راوى كتاب سليم بن قيس هلالى، نشانه رفته اند و نامبرده را به جعل اين كتاب و يا، دست كم، دستبرد به كتاب و تحريف و تغيير آن متهم نموده اند. به ديگر عبارت، همواره نظرات انتقادآميزى درباره اصالت سند و نيز صحّت متن كتاب سليم، به عنوان متنى يكپارچه ـكه خود تحقيقى مستقل و مفصّل را مى طلبد ـ ابراز شده و از ديرباز در ميان شيعه اين نظر وجود داشته كه كتاب سليم بن قيس ساختگى است و جعل كننده آن ابان بن ابى عياش بوده است. ۲
2. ابن الغضائرى در قرن پنجم جزو نخستين صاحب نظرانى بوده كه با استناد به منابع و محافل شيعه (اصحابنا) ابان بن ابى عياش را به عنوان جاعل كتاب سليم شناسانده است. ۳
3. برخى از صاحب نظران در اين باره به نوعى اجماع معتقدند و مى گويند كه تمام محققان شيعه بر مجعول بودن كتاب سليم رأى داده اند ۴ كه پذيرفتن آن به طورمطلق دشوار است؛ زيرا كسانى، كتاب را معتبر دانسته اند ۵ و برخى نيز مجعول بودن كتاب را مورد ترديد قرار داده اند ۶ و بعضى هم، ابان و بالاتر از او را ناتوان از جعل چنين كتابى دانسته اند. ۷
4. بر اساس اصل بديهى تناسب علت و معلول (سبب و مسبّب) ميان شخصيت آفت زده
1.منهج النقد فى علوم الحديث، ص ۱۰۸، ۱۱۲؛ الرفع والتكميل فى الجرح والتعديل، ۱۰۹، ۱۱۸، ۱۲۵، ۱۳۲؛ تلخيص المقباس، ص ۱۳۲.
2.كتاب الرجال، ص ۴۱۴؛ معرفة الحديث، ص ۲۴۹؛ شرح الوافى، تعليقه ابوالحسن شعرانى، ج ۱، ص ۵۵؛ الرواشح السماوية، ص ۱۰۸.
3.الأخبار الدخيلة، ص ۲۳۴؛ قاموس الرجال، ج ۱، ص ۹۴؛ خلاصة الأقوال، ص ۳۲۵؛ معجم رجال الحديث، ج۱، ص ۱۲۹.
4.شرح الكافى، ج ۱۱، ص ۸۷.
5.الغيبة، ص ۱۰۱.
6.اتقال المقال في احوال الرجال، طه نجف، ص ۲۵۴.
7.الفوائد الرجاليه، خواجوئى اصفهانى، ص ۳۲۸.
