فصل پنجم: اشخاص
براى به دست آوردن نظر امام(ره) درباره رجال واقع در سلسله اسناد روايات مورد استناد ايشان, سه راه در پيش داريم:
اوّل آنكه از تصريحات امام(ره) در باب توثيق يا تضعيف راويان استفاده نماييم.
دوم آنكه از اوصافى كه امام(ره) براى روايات مورد استناد مى آورد, استفاده كنيم. مثلاً هنگامى كه مى گويد: «صحيحة زرارة», در حقيقت, منظور او «الرواية الصحيحة لزرارة» است كه از اين عبارت, مى توان توثيق زراره را در نظر ايشان فهميد.
سوم آنكه پا را از دايره تصريحات ايشان فراتر گذاريم و از آنچه امام(ره) در عبارات خود نىآورده, امّا قطعاً مورد نظر ايشان بوده است, نظرش را استخراج نماييم. توضيح آنكه گاهى امام(ره) هنگام استناد به يك روايتِ مثلاً صحيح, تمام رجال سند را ذكر مى كند; مثل اينكه مى گويد:
صحيحة اسماعيل المنقولة فى أبواب الركوع, عن محمد بن الحسن بأسناده, عن سعد, عن أحمد بن محمد, عن أبيه, عن عبداللّه بن المغيرة, عن اسماعيل بن جابر. ۱
كه از چنين عباراتى با توجّه به معناى صحيحه (كه چنانكه خواهيم گفت, همه رجال سند آن, امامى توثيق شده هستند), مى توانيم توثيق امام(ره) نسبت به همه رجال سند را اثبات نماييم.
اين گونه عبارات, نسبت به كلّ مواردى كه امام(ره) به رواياتْ استناد مى كند, درصد بسيار ناچيزى را تشكيل مى دهند و ايشان, بيشتر در كتاب «الرسائل» چنين عباراتى را آورده است ۲ و در كتب ديگر فقهى و اصولى امام(ره) كمتر مشاهده مى شود.
امّا گاهى امام(ره) فقط از صفت «صحيحة» مثلاً براى راوى مستقيمِ امام معصوم -100-
1.الرسائل, ج۱ (رسالة فى الاستصحاب), ص۲۸۴.
2.به عنوان مثال, ر.ك: الرسائل, ج۱ (رسالة فى الاستصحاب), ص۲۶۱ و ۲۸۵ و ۲۹۵ و ۳۰۱.
