تفسير ابو جارود - صفحه 72

ابو جارود فرموده بودند، جمع‌آوری شده است. بر پایه گزارش ارباب رجال و فهارس، اصل وجود این کتاب، امری مسلم است. گزارش‌ها در باره وجود «تفسیر ابو جارود» به اواخر قرن چهارم۱ و اواسط قرن پنجم باز می‌گردد.۲
راوی کتاب تفسیر از ابو جارود، کثیر بن عیاش است. از سوی دیگر، روایات تفسیری بسیاری از امام باقر علیه السلام از طریق کسان دیگری به جز کثیر بن عیاش، از ابو جارود نقل شده است که در کتاب‌های حدیثی و تفسیر به طور پراکنده آمده است.
از آن جا که طریق کثیر بن عیاش، تنها طریقی است که ارباب فهارس بدان تصریح نموده‌اند، می‌بایست در فرایند بازسازی به آوردن روایاتی که از این طریق نقل شده، بسنده می‌کردیم، لیکن روایات تفسیری بسیاری دیگر از ابو جارود، از طرق دیگر نقل شده است که معلوم نیست که آیا از کتاب «تفسیر ابو جارود» گرفته شده است یا این که مفردات شفاهی وی است. از این رو برای برخورداری تفسیر بازسازی شده وی، همه روایات تفسیری با طرق گوناگون بازیابی شد و برای این که تفکیکی میان طریق کثیر بن عیاش و دیگران شود، روایات منقول از این طریق با علامت جدا گردید.
چنان که گذشت اصل «تفسیر ابو جارود» که از طریق کثیر بن عیاش نقل شده، مفقود گردیده است، لیکن شمار چشم‌گیری از روایات آن در کتب دیگر نقل شده است که بیشترین آن (نزدیک به دویست حدیث) به وسیله ابو الفضل العباس با «تفسیر القمّی» ممزوج شده است.۳ در کتاب «تأویل الآیات» شماری از این تفسیر آورده شده است و تعداد اندکی هم در سایر کتب به طور پراکنده آمده است. شیخ طوسی شماری از روایات ابو جارود را بدون نقل طریق آن، در «تفسیر تبیان» نقل کرده است، ولی با توجه به سبک و سیاق این دست از روایات «تفسیر تبیان» با روایات منقول در «تفسیر القمّی»، و نیز با عنایت به برخی مشترکات

1.. ابن شاهین (م ۳۸۵ ق) و دارقطنی (م ۳۸۵ ق).

2.. الفهرست، ابن الندیم، ص ۳۶: «تسمیة الکتب المصنفة فى تفسیر القرآن. کتاب الباقر محمد بن على بن الحسین بن على علیه السلام رواه عنه أبو الجارود زیاد بن المنذر، رئیس الجارودیة الزیدیة»؛ رجال النجاشی، ص ۱۷۰: «له کتاب تفسیر القرآن، رواه عن أبی جعفر علیه السلام»؛ الفهرست، طوسی، ص ۱۳۱: «و له کتاب التفسیر عن أبی جعفر الباقر علیه السلام».

3.. تفسیر القمّی، ج ۱، ص ۱۰۲: «أبو الفضل العباس: حدّثنا احمد بن محمد الهمدانی قال: حدّثنی جعفر بن عبد الله‏ قال: حدّثنا کثیر بن عیاش عن زیاد بن المنذر عن أبی الجارود عن أبی جعفر محمد بن علی علیه السلام».

صفحه از 74