حضرت امام(ره) در اين كتاب, به مناسبتهاى مختلف, بر توجّه به اصل تدريج در تربيت اخلاقى; تأكيد كرده است. ايشان درباره كيفيت تلقين ياد خدا در دل, چنين آورده است:
… آيات توحيد و اذكار شريفه توحيد و تنزيه را با حضور قلب و حال طهارت, تلقين قلب كند; به اين معنا كه قلب را چون طفلى فرض كند كه زبان ندارد و مى خواهد او را به زبان آورد. ^۱
آن گاه, هشدار مى دهد كه از سختى راه نبايد هراسيد و به وسوسه شياطين كه سلوك الى اللّه را مشكل و منحصر به بزرگان مى دانند, نبايد گوش داد. سپس مى نويسد:
… طالب حق, خوب است چندى اقدام كند. اگر در صفاى قلب و طهارت آن, تغييرى ديد و نورانيت باطن خود را دريافت, بيشتر اقدام كند. معلوم است اين امور, تدريجى و با طول زمان انجام گيرد. ^۲
همچنين در توضيح «رفق» كه در روايت به عنوان يكى از جنود عقل برشمرده شده است, بر اين اصل پاى فشرده كه رفِق و مدارا در تربيت اخلاقى ديگران و نيز تربيت نفس آدمى, بايد مراعات گردد. بنابراين اگر «در باب امر به معروف و نهى از منكر, يكى از مهمّات, همين رفق نمودن و مدارا كردن است» ^۳ و «زود رنجى و كدورت و امراض عصبى, بكلّى با اين شغل شريف (هدايت خلق) منافى است», ^۴ در سير و سلوك معنوى و تهذيب نفس نيز بايد مورد توجّه تمام باشد. حضرت امام(ره) مى گويد:
در باب ارتياض نفس و سلوك راه حق نيز رفق و مدارا با نفس, از مهمّات به شمار مى رود و چه بسا كه سختگيرى بر نفس, خصوصاً در اوائل امر و خصوصاً براى جوانها, اسباب تنفّر نفس از ارتياض و سلوك شود و از زير بار حق, فرار