فصل سوم. مباحث فلسفى ـ عرفانى
1. ضرورت وجود عقل مجرّد
مباحث فلسفى و عرفانى در كتاب «شرح حديث جنود عقل و جهل», موج مى زند. حضرت امام(ره) به مناسبتهاى مختلف, وارد اين مباحث شده و از مبانى فلسفى و عرفانى خود, دفاع نموده است. به عنوان نمونه در آغاز كتاب, در توضيح اين فقره از روايت كه: «انّ اللّه خلق العقل و هو أوّل خلق من الروحانيين عن يمين العرش من نوره» مى نويسد كه مقصود از عقل در اينجا, قوّه عاقله در مقابل قوّه واهمه نيست; بلكه مقصود از عقل كلّى, عالم كبير است كه باطن و سِرّ و حقيقت عقول جزئيّه است. ۱ آن گاه در دفاع از آن در مقابل مخالفان, بويژه محدّثان و اهل ظاهر, چنين آورده است:
انكار آن, موجب و مستلزم انكار بسيارى از ضروريات عقل و دين است; از قبيل تصوّر اشرف از واجب تعالى در نظام وجود و تحديد واجب ـ جلّت قدرته ـ و تجسيم آن ذات مقدس و راه يافتن جهل و عجز و بخل در آن ساحت قدس و امثال آن. ۲
حضرت امام(ره) معتقد است كه اهل حديث, بدين جهت كه در علوم حقيقيه توحيد و تجريدْ ممارست ندارند, از دركِ اين حقايق بلند فلسفى غفلت كرده اند و مى فرمايد:
آنان كه منكر آن اند از بزرگان محدّثين, ۳ توجّه به توالى فاسده و لوازم باطله آن نداشته اند; زيرا كه اين, از لوازم خفيّه اى است كه با ممارست در علوم حقيقيه توحيد و تجريد, ظاهر شود و اهل حديث از آن, ذاهل و غافل بودند. لهذا, در دامن قدس و طهارت آنها نقصى وارد نشود. ۴
1.همان, ص۲۱.
2.همان, ص۲۲.
3.ظاهراً مقصود ايشان, علامه مجلسى(ره) است.
4.همان جا.
