نگاهي به كتاب«شرح حديث جنود عقل و جهل» - صفحه 200

حضرت امام(ره) در بررسى رأفت, به عنوان يكى از جنود عقل, به اين مسئله اشاره كرده است. ايشان براساس مبانى فلسفى خود و عمدتاً بر مبناى اصالت وجود, چگونگى اتّصاف خداوند را براساس اختلاف مراتب وجود, حلّ كرده است. براساس ديدگاه ايشان, علم در خداوند, همان علم در آدمى است; امّا در مرتبه اى بس بالاتر, بلكه بالاترين مرتبه وجودى آن. ايشان مى فرمايد:
بايد دانست كه درحقيقتِ رحمت و رأفت, معنى رقّت كه ملازم با انفعال است, دخالت ندارد; بلكه اين حقايق, چون ساير حقايق وجوديه, به حسب اختلاف نشئات و مراتب و منازل, احكام آنها بالعرض فرق كند. چنانچه حقيقت علم و قدرت و حيات (كه از اصول اوصاف كماليه وجوديّه است) بر حسب منازل و مراحل صعود و نزول, احكامشان فرق دارد; از مرتبه علم و قدرت و حيات ذاتيه واجبه قديمه قيوميّه تا مرتبه نازله انفعاليه تجديديّه حادثه متقوّمه به غير… ۱
حضرت امام(ره), سپس به دو نظريه درباره كيفيت اتّصاف خداوند به اسما و صفات, اشاره كرده و آن را تأويلى خُنك و مخالف برهان دانسته است. آن دو نظريه, يكى ترتيب آثار است كه مقصود ايشان از ترتيب آثار, همان مسلك متداول پيش گفته, يعنى «خذ الغايات و اترك المبادى» است و ديگر, معامله اين صفات با بندگان. امام(ره) مى نويسد:
اين قبيل اسما را كه بر ذات مقدس حق ـ تعالى شأنه ـ اجرا مى شود, تأويل كنيم به ترتيب آثار يا بگوييم معنى رأفت حق تعالى و عطوفت او, معامله نمودن آن ذات مقدس است با مؤمنين, معامله رأفت و عطوفت و همين طور نسبت به مقابلات اسماى جمالى; و اين تأويلات, علاوه بر برودت, مخالف با برهان نيز هست. ۲
حضرت امام(ره), آن گاه از صدرالمتألهين كه اتّصاف خداوند به صفات را به معناى ترتيب آثار دانسته, انتقاد كرده است. ۳

1.شرح حديث جنود عقل و جهل, ص۲۳۰.

2.همان, ص۲۳۱.

3.همان جا.

صفحه از 203