مجوسى روبه رو هستيم . در اين جا پاره اى از اين ديدگاه ها را مى آوريم :
آقا رضى قزوينى (در رساله اى كه در سال 1062قمرى نگاشته) ، شايد نخستين كسى باشد كه به تفصيل ، نوروز را نقد كرد . وى به طور عمده منكر تطبيق نوروز رايج با نوروز ياد شده در روايات است و از اين طريق بر روايت هاى مويّد ، خرده مى گيرد و پس از نقل روايت معلّى مى نويسد :
با توجه به استحباب اعمال مذكوره در نوروز و اين كه اين اعمال ، موقته است و در امثال اين عبادات ، اگر التزام وقت خاص نشود و در اوقات ديگر به عمل آيد ، بدعت مى باشد ، بنابراين ، تعبد به اين عمل [را] مكلّفى تواند كه لااقل ظن به تعيين وقت مذكور تحصيل كرده باشد . تحصيل اين ظن ، لامحاله از امارات شرعيه و عرفيه تواند بود و چون در عرف به اعتبار اختلاف اصطلاحات حاليه نوروز متعدد است ـ چنان كه بعضى از آن ، بعد از اين مذكور مى گردد ـ و اشهريت بعضى به بعضى ازمنه اماره نمى شود و در ظاهر قرآنْ چيزى در اين باب نيست ، اماره آن از روايات و اخبارْ تتبّع بايد نمود . ۱
محمد اسماعيل خواجويى (م1173ق) تناقض هاى روايت هاى معلّى را دليل ناتمام بودن آن مى داند و مى نويسد :
فقير بى بضاعت گويد : به حسب ظاهرى ميان اين حديث و حديث سابقْ تناقض است ؛ چه ، در حديث سابقْ مذكور است كه پيغمبر صلى الله عليه و آله در روز نوروز ، اميرالمومنين عليه السلام را به دوش مبارك برداشته تا بتان قريش را از فوق كعبه به زير انداخته ، شكست و فانى ساخت ، و اين ، بلاشبهه در سال فتح مكه معظمه بود ، چنان كه اخبار بسيار از طرق خاصه و عامه دلالت بر اين دارد . . . و فتح مكه معظمه در ماه مبارك رمضان سال هشتم هجرت واقع شد ، چنان كه شيخ مفيد و نيز طبرسى و ابن شهرآشوب و ديگرانى روايت كرده اند ، و احاديث معتبره بر اين دلالت كرده است ، و اكثر برآن اند كه در روز سيزدهم ماه بوده ، و بعضى بيستم هم گفته اند ، و حركت حضرت از مدينه در روز جمعه دوم ماه مبارك رمضان ، بعد از
1.نامه مفيد ، ش۹ ، ص۲۱۵ .
