از آنچه كه گفتيم, روشن شد كه حمل بر تقيّه در اخبارى كه بر حصول وقت به مجرّد زوالْ دلالت مى كنند, توجيهى ندارد; چرا كه اين امر, مورد اجماع و اتّفاق همه مسلمانان است, بجز مالك كه اعتقاد به عدم جواز نماز نماز ظهر تا پيش از رسيدن سايه به مقدار [فراگرفتن] آغل گوسفندان دارد (ج1, ص72) و درباره نظريه مالك, احتمال مى دهد كه وى, آن را از امام صادق(ع) گرفته است. ايشان مى گويد:
سند قول چهارم كه مالك و ديگران آن را پذيرفته اند, ذكر نشده است. احتمال دارد كه وى آن را از امام صادق(ع) گرفته و به دليل تقيّه و يا علّت ديگرى, آن را مخفى داشته باشد. چون وى بسيار خدمت امام مى رسيد و با ايشان رابطه داشت. (ج1, ص77)
ب. درباره آخر وقت نماز مغرب نيز چند گروه روايت وجود دارد. گروهى از آنها دلالت بر اين دارند كه وقت مغرب, تا طلوع فجر ادامه دارد. فقيهان, اين گروه روايت ها را حمل برتقيّه كرده اند, چون مالك بر اين باور بود; امّا مرحوم بروجردى مى گويد:
پس از اطّلاع يافتن بر اين كه از بين عامّه, تنها مالك معتقد به امتداد وقت تا طلوع فجر است و مشهور بين عامّه, مخالفت با نظريه وى است, حمل روايت بر تقيّه, توجيهى ندارد و صدور حكم بر پايه تقيّه, بى وجه است. (ج1, ص130)
بنابر نظر مرحوم بروجردى, مجوزّ حمل روايت برتقيّه, در صورتى است كه روايت, با «قول مشهور» عامّه هماهنگى داشته باشد و نه با اقوال شاذ و نادر. از اين روى, برعكس پايان وقت مغرب, در خصوص روايت هايى كه پايان وقت نماز عشا را هنگام طلوع فجر مى دانند, بر اين باور است كه روايت ها تقيّه اى هستند; چون مشهور در بين فقيهان عامّه, ادامه وقت نماز عشا تا طلوع فجر است (ج1, ص145).
ج. درباره حكم نماز كسى كه به طور عمد, نماز جَهر را به اِخفات به جا مى آورد و يا برعكس, روايت صحيحى از امام صادق(ع) مبنى بر بطلان آن داريم و روايت ديگرى از امام باقر(ع), مبنى بر جواز چنين كارى در دست است. مرحوم بروجردى, درباره اين دو پ