در بين احاديث منقول در كتب شيعه و كتب همه مخالفان ما, انواع اشتباهات و باطل هاى محال و غير قابل تصوّر و ناروا وجود دارد; باطل هايى كه دليل بر بطلان و فساد آنها در دست است, از قبيل: تشبيه, جبر, رؤيت, اعتقاد به صفات قديم… و از اين دست باطل ها كه غير قابل شمارش اند. از اين روى, نقد حديث از راه عرضه آن بر عقل, لازم است. ۱
در اين جعل ها, انگيزه هاى كلامى, نقشى برجسته داشته و درگيرى ها كلامى (و يا سياسى برخاسته از نگرش هاى كلامى) موجب شده اند كه طرفين درگير, عليه عقايد و باورهاى يكديگر در حوزه هاى گوناگون كلامى ـ فقهى, به جعل و تحريفْ دست زنند. از اين رو, در شناخت احاديث, آگاهى از باورهاى ثابت كلامى, تأثير جدّى دارد. فقيهان و محدّثان چيره دست, در بررسى و تحليل مفاد روايت ها, همواره به باورهاى اثبات شده كلامى توجّه داشته اند و احاديث را در سايه اين باورها مورد نقد و بررسى قرار داده اند. مرحوم بروجردى, در فهم و تفسير روايات, به اين امر, اهميّت فراوان داده است. ايشان در نهاية التقرير, رواياتى را با تكيه بر باورهاى كلامى, غير قابل پذيرش اعلام مى كند و يا صدور آنها را به دليل تقيّه مى داند. ايشان در ذيل مبحث سجده سهو, درباره روايت هايى كه گوياى وقوع سهو از پيامبر اكرم در نماز است, مى گويد:
اخبار فريقين, دلالت بر اين مى كند كه از آن حضرت, سهو در نمازْ صادر شده است و بعد از آن, دو سجده سهو انجام داده است; امّا مقتضاى مذهب شيعه, خلاف آن است…. گمان مى رود كه اين قبيل روايت ها ـ كه اثبات كننده سهو براى پيامبر(ص) اند ـ بر مبناى تقيّه صادر شده باشند. (ج3, ص51)
و به عنوان نمونه, در خصوص روايت زيد بن على بن الحسين(ع), از على(ع), كه دلالت بر سهو نبى در تعداد ركعت هاى نماز ظهر و انجام دادن سجده سهو, پس از تذكّر مى گويد:
ليكن اين روايت, افزون بر مخالف بودنش با اصول مذهب, چون دلالت بر اين مى كند كه پيامبر اكرم(ص) نماز ظهر را براى مردم, پنج ركعت خواند و آن گاه
1.رسائل الشريف المرتضى, قم: دارالقرآن الكريم, ج۱, ص۴۰۹ .
