گشاده رویی و خوش رویی

بَشاشت و بِشْر ، در لغت

واژه «بَشاشت» ، از ريشه «بشش» به معناى گشاده رويى ، شادابى ، خوش رويى و اظهار شادى در برخورد با ديگران است . ابن منظور ، در اين باره مى گويد :

البَشُّ ، اللُّطفُ فِى المَسأَلَةِ وَ الإِقبالُ عَلَى الرَّجُلِ ... وَ البَشاشَةُ طَلاقَةُ الوَجهِ ... بَشاشَةُ اللِّقاءِ : الفَرَحُ بِالمَرءِ وَ الاِنبِساطُ إلَيهِ وَ الاُنسُ بِهِ .[۱]

بَشّ ، نرمش و مهربانى درخواهش ، و نيز روى آوردن به كسى است ... و بَشاشت : شكفتگى و باز بودن روى است ... . بشاشت در ديدار ، اظهار شادى و انبساط خاطر و خون گرمى نمودن در برخورد با ديگران است .

نيز وى در تبيين معناى «بِشر» آورده است :

البِشرُ : الطَّلاقَةُ ... وَ هُوَ حَسَنُ البِشرِ أى طَلقُ الوَجهِ .[۲]

بِشر ، گشادگى است ... و او خوش روست ، يعنى گشاده روست .

ابن فارِس نيز در تبيين معناى مادّه «بشر» مى گويد :

الباءُ وَ الشّينُ وَ الرّاءُ ، أصلٌ واحِدٌ : ظُهورُ الشَّى ءِ مَعَ حُسنٍ وَ جَمالٍ .[۳]

باء و شين و راء ، يك ريشه است به معناى آشكار شدن چيزى با نيكويى و زيبايى .

با اين بيان ، بِشر به معناى سُرور و خوش رويى و برخورد كردن با چهره باز و شادمانه است . بنا بر اين ، «بَشاشت» و «بِشْر» ، به معناى شادى و سُرورى است كه هنگام ديدار با ديگران ، در چهره آشكار مى گردد و حاكى از علاقه قلبى ديدار كننده است .

گشاده رويى ، در حديث

در قرآن كريم ، واژه هاى «بَشاشت» و «بِشْر» به كار نرفته است ؛ ولى در احاديث نقل شده از اهل بيت عليهم السلام ، اين واژه ها كاربرد فراوانى دارند . پيش از ملاحظه اين روايات ، به نكات زير ، توجّه فرماييد :

۱ . رابطه گشاده رويى و حُسنِ خُلق

گشاده رويى هنگام ديدار با ديگران ، يكى از مصاديق حُسن خُلق است ، بدين سان كه حُسنِ خُلق در روايات اسلامى ، در دو معنا به كار رفته است : گاه به معناى گشاده رويى ، و گاه به معناى مطلقِ مكارم اخلاقى كه گشاده رويى ، يكى از مصاديق آنهاست . از اين رو ، افزون بر احاديث اين بخش ، همه متون دينى كه به حُسن خُلق[۴]توصيه كرده اند ، نيز از متون اين بخش محسوب مى شوند .

۲ . ارزش گشاده رويى

گشاده رويى در برخورد با ديگران ، يكى از ويژگى هاى همه پيامبران و اولياى دين ، بويژه خاتم پيامبران صلى الله عليه و آله و امير مؤمنان عليه السلام است .

در روايات اسلامى ، گشاده رويى ، نوعى صدقه و بذل و بخشش محسوب شده است ؛ بلكه پيش از بذل و بيش از آن ، اهمّيت و ارزش دارد .

اين خصلت ، براى همه پسنديده است ؛ ولى براى كارگزاران نظام اسلامى ، اهمّيت بيشترى دارد . لذا امام على عليه السلام رسما از كارگزاران خود مى خواست كه با گشاده رويى با مردم برخورد كنند .[۵]

۳ . فوايد گشاده رويى

گشاده رويى ، آثار و بركات فراوانى براى زندگى فردى ، اجتماعى ، دنيوى و اُخروى انسان دارد . اين خصلت ، سبب مى شود كه كينه و كدورت ، جاى خود را به اُنس و الفت و محبّت دهد و بدين سان ، زمينه ساز آسايش جسم و جان و مهم تر از آن ، همدلى ، رفاه و آسايش خانوادگى و اجتماعى است .

افزون بر اين ، اگر گشاده رويى با قصد قربت انجام شود ، موجب نورانيت جان و نزديكى به خداى مهربان و آسايش هميشگى در بهشت جاويدان است ، چنان كه از امام باقر عليه السلام روايت شده كه فرمود :

البِشرُ الحَسَنُ وَ طَلاقَةُ الوَجهِ مَكسَبَةٌ لِلمَحَبَّةِ وَ قُربَةٌ مِنَ اللّهِ ، وَ عُبوسُ الوَجهِ وَ سوءُ البِشرِ مَكسَبَةٌ لِلمَقتِ وَ بُعدٌ مِنَ اللّهِ .[۶]

روى خوش داشتن و گشاده رويى ، باعث جلب محبّت و تقرّب به خدا مى شود ، و ترش رويى و بدبرخوردى ، موجب دشمنى و دورى از خدا .

۴ . خاستگاه گشاده رويى

با عنايت به نقش مثبت و سازنده گشاده رويى در زندگى مادّى و معنوى انسان ، روشن مى گردد كه توصيه اكيد اسلام بر اين خصلت پسنديده ، ريشه عقلى و انسانى دارد ، و حتّى اگر كسى عقيده به آخرت هم نداشته باشد ، براى آسايش دنياى خود ، نيازمند خوش رويى است .

۵ . گشاده رويىِ زيانبار

آخرين نكته اين كه گشاده رويى ، در همه جا و با همه كس ، پسنديده نيست ؛ بلكه گاه زيانبار و نكوهيده است ، مانند خوش رويى با افراد فاسد و تبهكار و بدعت گذار ، در صورتى كه موجب تجرّى آنها به تبهكارى گردد . از اين رو ، از امام على عليه السلام نقل شده كه فرمود :

أمَرَنا رَسولُ اللّهِ صلى الله عليه و آله ، أن نَلقى أهلَ المعَاصى بِوُجوهٍ مُكفَهِرَّةٍ .[۷]

پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به ما دستور داد كه با گنه پيشگان ، با چهره هاى در هم كشيده ، رو به رو شويم .

امّا اگر گشاده رويى با گناهكارى ، موجب تنبّه و پشيمانىِ او گردد ، طبعا پسنديده و نيكوست ، چنان كه خوش رويى با اشرار براى مصون ماندن از شرارت آنها ، بلا مانع است .[۸]