زيبايی شناسی خطبۀ آفرينش در پرتو نقد فرماليستی

نشریه : حدیث پژوهی

نویسنده :

چکیده :

پژوهش حاضر می کوشد نخستين خطبۀ نهج البلاغه را از ديدگاه نقد فرماليستی ارزيابی کند و به اين که بی گمان بايد مفهوم و معنا اصل قرار گيرد، جانب « آفرينش » مسئله بپردازد که در متن دينيِ خطبۀ فرم و شکل و انسجام تا چه اندازه رعايت شده و به ادبيت متن از سوی صاحب سخن تا چه ميزان توجه شده است. نويسندگان بدون توجه به مسائل فرامتنی همچون شخصيت و جايگاه مؤلف، مسائل اجتماعی، تاريخی و روان شناسی که در نقد فرماليستی جايگاهی ندارد، فقط بر متن مورد نظر تمرکز کرده و از نظرگاه اصول آن نقد، در پی کشف زيبايی های خطبۀ يادشده هستند. برداشت اين است که متن پيش روی، صرف نظر از محتوا و مفهوم گنجانده در آن، کاملاً منسجم و يکپارچه بوده و حرف ها، واژه ها، ترکيب ها و جمله ها در پيوند با هم، هارمونی و نظمی بسيار شگفتی را ايجاد کرده اند. کاربردهای مجازی و کنايی، توجه به آواهای القاگر و رعايت جانب توازن آوايی و واژگانی و نحوی، دخالت دادن گونه های متفاوت آشنايی زدايی ادبی، پيوند با ديگر متون و... متن را از روساخت و زيرساخت چشمگيری برخوردار کرده و ما را به اين نتيجه رسانده که ادبيت و زيبايی متن، نه قربانی ترسيمِ مفهوم و معنا، که در خدمت يکديگرند و شيوۀ سخن و شگردهای بيانی به همان اندازه اهميت می يابد که مفهومِ مورد نظر اهميت دارد.