برخی کاتبان وحی

مقارن بعثت، در مكه حدود هفده نفر با فنّ كتابت آشنايى داشتند.[۱]ابوعبد اللّه زنجانى[۲]عده باسوادان مكّه را فقط چهارده تن، و بلاذرى شمار آنان را در يثرب، يازده نفر دانسته است؛[۳]اما آنان به تدريج مسلمان شده بودند و دليل روشنى از كتابت وحى برخى در دست نيست . در مقابل، برخى چون مقداد، با وجود باسواد بودن،[۴]در زمره كاتبان وحى، مطرح نشده اند. برخى از محققان، كاتب بودنِ شمار بسيارى از اينان را تكذيب و رد كرده اند.[۵]گويا پس از رحلت رسول خدا، رقابت هاى قبيله اى و بعدها تعصّب مذهبى در فضيلت تراشى براى برخى صحابه ، نقش سترگى داشته و با توجه به اهميت و امتياز و افتخار كتابت قرآن، نام افرادى به اين عنوان در منابع، ثبت شده است.[۶]براى نمونه، سعيد بن عاص بن سعيد، در سال سوم هجرت، متولد شد و براى عثمان در دوران خلافتش دبيرى مى كرد و جزو چهار نفرى بود كه براى استنساخ قرآن تعيين شدند.[۷]شايد اين موجب شده است كه او را از كتّاب وحى به شمار آورند؛ در حالى كه او هنگام رحلت رسول خدا كمتر از نه سال داشت.[۸]نيز ابوعبيده جرّاح ، در گردآورى قرآن در زمان خليفه اول نقش داشته و از اين رو به عنوان كاتب وحى شناخته شده است.[۹]نتيجه آن كه برخى را به سهو يا عمد كاتب پيامبر دانسته اند و از اين رو ، بايد به ديده ترديد به اين نسبت نگريست.