163
منتخب نهج الذكر (ع-ف)

۲۷۸.معانى الأخبارـ به نقل از صفوان بن يحيى ، از كسى كه از امام صادق عليه السلام روايت كرده است ـ: از امام [صادق عليه السلام ] در باره «بسم اللّه الرحمن الرحيم» سؤال شد . فرمود : «باء ، به معناى بهاى (نورانيّت / زيبايى) خداست ، سين به معناى سناى (رفعت) خدا ، ميم به معناى مُلك (سلطنت و مالكيت) خدا» . گفتم : «اللّه » چه؟
فرمود : «الف به معناى آلاء (نعمت هاى) خدا كه نعمت ولايت ما را به خلقش ارزانى داشته است ، لام به اين معناست كه خداوند ، خلقش را به ولايت ما ملزم ساخته است» . گفتم : «هاء» چه؟
فرمود : «اشاره به هوان (خوارى) كسى كه با محمّد و خاندان محمّد ـ كه درودهاى خدا بر ايشان باد ـ ، مخالف است» . گفتم : «الرحمن» چه؟
فرمود : «به معناى رحمتش نسبت به همه عالم» . گفتم : «الرحيم» چه؟
فرمود : «به معناى رحمتش در خصوص مؤمنان» .

۲۷۹.الكافىـ به نقل از عبد اللّه بن سنان ـ: از امام صادق عليه السلام در باره تفسير «بسم اللّه الرحمن الرحيم» پرسيدم . فرمود : «باء ، [اشاره به] بهاى خداست ، سين ، به سناى خدا ، ميم ، به مجد (شكوه و بزرگوارى) خدا» .
ـ برخى روايت كرده اند [كه فرمود] : ميم ، به مُلك خدا [اشاره دارد] ـ ، «و اللّه ، به اين كه او معبود هر چيزى است و رحمان ، به مهربانى او با همه خلقش ، و رحيم ، به مهربانى اش با مؤمنان» .


منتخب نهج الذكر (ع-ف)
162

۲۷۸.معاني الأخبار عن صفوان بن يحيى عمّن حدّثه عن الإمام الصادق عليه السلام :أنَّهُ سُئِلَ عَن «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ» ؟ فَقالَ : الباءُ بَهاءُ اللّهِ ، وَالسِّينُ سَناءُ اللّهِ ، وَالميمُ مُلكُ اللّهِ . قالَ : قُلتُ : اللّهُ؟
قالَ : الأَلِفُ آلاءُ اللّهِ عَلى خَلقِهِ مِنَ النِّعَمِ بِوِلايَتِنا ، وَاللّامُ إلزامُ اللّهِ خَلقَهُ وِلايَتَنا . قُلتُ : فَالهاءُ؟
فَقالَ : هَوانٌ لِمَن خالَفَ مُحَمَّدا وآلَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُ اللّهِ عَلَيهِم . قُلتُ : الرَّحمنُ؟
قالَ : بِجَميعِ العالَمِ . قُلتُ : الرَّحيمُ؟
قالَ : بِالمُؤمِنينَ خاصَّةً . ۱

۲۷۹.الكافي عن عبد اللّه بن سنان :سَأَلتُ أبا عَبدِ اللّهِ عليه السلام عَن تَفسيرِ «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَـنِ الرَّحِيمِ» ، قالَ :
الباءُ بَهاءُ اللّهِ ، وَالسِّينُ سَناءُ اللّهِ ، وَالميمُ مَجدُ اللّهِ ـ ورَوى بَعضُهُم : الميمُ مُلكُ اللّهِ ـ ، وَاللّهُ إلهُ كُلِّ شَيءٍ ، الرَّحمنُ بِجَميعِ خَلقِهِ ، وَالرَّحيمُ بِالمُؤمِنينَ خاصَّةً . ۲

1.معاني الأخبار : ص ۳ ح ۲ ، التوحيد : ص ۲۳۰ ح ۳ ، بحار الأنوار : ج ۹۲ ص ۲۳۱ ح ۱۲ .

2.الكافي : ج ۱ ص ۱۱۴ ح ۱ ، التوحيد : ص ۲۳۰ ح ۲ ، بحار الأنوار : ج ۹۲ ص ۲۳۱ ح ۱۱ . علّامه مجلسى رحمه الله ، در باره عبارت «باء ، بهاى خداست» مى گويد : از بسيارى از اخبار ، چنين پيداست كه حروف مفرده ، وضع ها و معانى متعدّدى دارند كه جز حجّت هاى الهى ، كسى آنها را نمى داند ، و اين ، يكى از ابعاد علوم ايشان و استنباطشان از قرآن است . اهل سنّت ، در باره «الم (الف . لام . ميم)» از ابن عبّاس روايت كرده اند كه : الف ، به معناى آلاء (نعمت هاى) خداست ، و لام به معناى لطف او ، و ميم ، نشانگر مُلك او . «بهاء» ، به معناى زيبايى و نيكويى است ، «سناء» ، به معناى رفعت و بلندى ، و «مجد» ، به معناى بزرگوارى و شرافت . ممكن است اين مطلب بر پايه اشتقاق كبير و مناسبت ذاتى ميان الفاظ و معانى آنها باشد . بنا بر اين ، «باء» ، چون مشترك ميان معناى حرفى و بهاء است ، پس بايد ميان معانى آن دو ، مناسبتى باشد . همچنين است «اسم» و «سناء» ؛ چون در «سين» اشتراك دارند . پس در معناى بلندى و رفعت نيز اشتراك دارند . نيز «اسم» ، چون با «مجد» و «ملك» (در حرف ميم) اشتراك دارند ، پس بايد ميان معانى آنها نيز مناسبتى باشد . اين خود ، موضوع پُردامنه اى در لغت است كه براى اهل تحقيق و جستجو ، كه مبانى و معانى را شناخته باشند ، روشن مى شود . پس مراد از اين جمله ايشان كه : «سين ، سناى خداست» ، اين است كه وجود اين حرف (سين) در كلمه «اسم» ، مناط حصول اين معنا در آن است . به همين سان است بقيّه عبارات حديث . تأمّل در اين مطلب ، شدّت استبعاد از ظاهر اين كلام را از بين مى برد . اين بود آنچه در اين جا به ذهن رسيد ... و «اللّه ، به اين كه او معبود هر چيزى است» ؛ يعنى مستحق و سزاوار عبوديت براى هر چيزى است . «رحمان به مهربانى او با همه خلقش» ، بدان كه رحمان ، مبالغه اى بيشتر از رحيم دارد ؛ چرا كه بسيارى مبنا بر بسيارى معنا دلالت دارد . رحمان را يك بار به اعتبار كمّيّت در نظر مى گيريم و يك بار به اعتبار كيفيّت . بنا بر اعتبار اوّل ، گفته شده است : «يا رحمن الدنيا» ، چون مهرورزى او مؤمن و كافر را در بر مى گيرد ، و «رحيم الآخرة» ، چون در آخرت ، مهر و رحمت او اختصاص به مؤمنان دارد . بنا بر اعتبار دوم ، گفته شده است : «يا رحمن الدنيا والآخرة و رحيمهما» ، كه رحمان بر نعمت هاى بزرگ ، اختصاص داده شده است و رحيم به نعمت هاى غير بزرگ . دومى نيز احتمال دارد كه بر وجه اوّل حمل شود ؛ يعنى در هر دو سرا ، رحمان است با نعمت هاى عام ، و در هر دو سرا ، رحيم است با نعمت هاى خاص ؛ يعنى هدايت و توفيق در دنيا و نسبت درجات آن . وجه اخير در اين خبر ، ظهور بيشترى دارد (مرآة العقول : ج ۲ ص ۳۷) .

  • نام منبع :
    منتخب نهج الذكر (ع-ف)
    سایر پدیدآورندگان :
    همکار: افقي، رسول؛ مترجم: شيخي، حميد رضا
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1387
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 107120
صفحه از 640
پرینت  ارسال به