كرده اند . همچنين در شمارى از احاديث ، براى تسبيح عمومى موجودات ، اوقات خاصّى ذكر شده است . ^۱

دسته چهارم : آيات و احاديثى كه دلالت دارند كه جمادات و برخى حيوانات ، همراه شمارى از انسان ها ، خدا را تسبيح مى كنند

از نمونه هاى اين دسته مى توان به تسبيح كوه ها و پرندگان با داوود عليه السلام ، و تسبيح بدن و لباس نمازگزار با وى اشاره كرد . ^۲

دسته پنجم : احاديثى كه در آنها تسبيحِ شمارى از موجودات،تفسيرشده است

احاديثى كه تسبيح شمارى از حيوانات را تفسير كرده اند ، ^۳ احاديثى كه از ذكرگويى سنگ ريزه ها در دست پيامبر صلى الله عليه و آله خبر داده اند ^۴ و يا احاديثى كه در باره تسبيح ديوار و چوب و تسبيح درخت وارد شده اند ، ^۵ از اين دسته اند .
بر پايه اين آيات و احاديث ، سراسر جهان آفرينش را شور و شعور ذكر الهى فرا گرفته است و همه آفريده ها اعم از فرشتگان ، آسمان ها ، كهكشان ها ، ستارگان ، زمين و آنچه در زمين و آسمان هاست ، هر يك به گونه اى مشغول حمد و تسبيح آفريدگار خود هستند .

ديدگاه ها در باره تسبيح و تحميد عمومى موجودات

مسئله اصلى ، اين است كه مقصود از تسبيح و تحميد همه موجودات ، چيست . آيا حيوانات ، گياهان و جمادات ، شعور دارند و آفريدگار خود را مى شناسند كه او را

جنبندگان و انواع درختان ، تسبيحى دارند كه با ترك و تضييع آن ، در ادامه دادن به حيات خود ، با مشكل مواجه مى شوند ، تا جايى كه هر صيدى كه در دام صيّاد گرفتار مى شود و هر درختى كه قطع مى گردد ، تسبيح خود را تضييع كرده است .
همچنين حيات انواع بهايم و همه جنبندگان زمين ، در گرو تسبيح آنهاست و هنگامى كه تسبيح آنها پايان يابد ، خداوند آنها را قبض روح مى كند و ملك الموت در قبض روح آنها نقشى ندارد .
البتّه اين ، بدان معنا نيست كه اراده انسان در پايان دادنِ حيات موجودات زنده بى تأثير است ؛ بلكه در صورت صحّت اين احاديث ، ظاهرا مقصود ، آن است كه تداوم و يا تضييع تسبيح ، يكى از عوامل مؤثّر در سرنوشت آنهاست .

دسته سوم : آيات و احاديثى كه دلالت دارند كه همه آفريده ها ، اعم از موجودات زنده و جمادات ، تسبيحگوى خدايند

روشن ترين آيه اى كه با صراحت دلالت دارد كه همه آفريده ها اعم از موجودات زنده و جمادات ، تسبيحگوى خدايند ، اين آيه شريف است :
« تُسَبِّحُ لَهُ السَّمَـوَ تُ السَّبْعُ وَ الْأَرْضُ وَ مَن فِيهِنَّ وَ إِن مِّن شَىْ ءٍ إِلَا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لَـكِن لَا تَفْقَهُونَ تَسْبِيحَهُمْ إِنَّهُ كَانَ حَلِيمًا غَفُورًا .^۱آسمان هاى هفتگانه و زمين و هر كس كه در آنهاست ، او را تسبيح مى گويند و هيچ چيز نيست ، مگر اين كه در حال ستايش ، تسبيح او مى گويد ؛ ولى شما تسبيح آنها را در نمى يابيد . به راستى كه او همواره بردبار [ و ] آمرزنده است » .
احاديث اهل بيت عليهم السلام ، ضمن تبيين و تأكيد بر آنچه در اين آيه آمده ، توضيحاتى در باره تسبيح شمارى از جمادات و نيز اسمايى كه به وسيله آنها تسبيح مى گويند ، ارائه