ولى حمد ، تنها مربوط به صفت جميل اختيارى است . ۱
راغب اصفهانى ، در تبيين تفاوت ميان حمد و مدح و شكر مى گويد :
حمد كردن خداوند متعال به معناى ثنا گفتن و ستودن او به فضيلت است . حمد ، اخصّ از مدح و اعم از شكر است ؛ چون در باره اعمال و رفتار نيكى كه به اختيار از انسان سر مى زند و براى صفات و خصالى كه در او نهاده شده است ، كلمه مدح به كار مى رود . براى مثال ، انسان به خاطر قامت بلند و زيبايى چهره اش مدح مى شود ، چنان كه براى بخشندگى و سخاوت و دانش ، مدح مى گردد ، در صورتى كه حمد ، مربوط به دومى مى شود ، نه اوّلى ، و شكر هم جز در برابر نعمت ، گفته نمى شود . پس هر شكرى حمد است ؛ ولى هر حمدى شكر نيست . نيز هر حمدى مدح است ، امّا هر مدحى حمد نيست . ۲
حمد و تحميد ، در قرآن و حديث
در قرآن كريم ، ستايش خداوند متعال در 43 آيه به صورت هاى مختلف ، مورد توجّه و تأكيد قرار گرفته است . خداوند متعال ، در چهارده آيه ، خود را ستوده ، ۳ در سيزده آيه به حمد و ثناى خود امر فرموده است ۴ (شش بار بدون تسبيح و هفت بار همراه با تسبيح) . در شانزده آيه نيز از زبان انبياء ۵ ، مؤمنان ۶ ، فرشتگان ، ۷ اهل بهشت ، ۸ اهل
1.ر. ك : الصحاح : ج ۲ ص ۴۶۶ .
2.مفردات ألفاظ القرآن : ص ۲۵۶ .
3.ر . ك : فاتحه: ۱ ، انعام : ۱ و۴۵ ، نحل : ۷۵ ، اسراء : ۱۱۱ ، كهف : ۱، قصص : ۷۰ ، روم : ۱۸ ، سبأ : ۱، فاطر : ۱ ، صافّات : ۱۸۲ ، زمر : ۲۹ ، غافر : ۶۵ ، جاثيه : ۳۶ .
4.راجع : الخصائص العمليّة / إمام المصلّين / أوّل من صلّى مع النبيّ . الخصائص العمليّة / إمام العابدين / أوّل من عبد الله من الاُمّة .
5.نستثني من الذين سبقهم الإمام عليه السلام إلى الإيمان و العبادة خديجة عليها السلام ، إذ يحتاج هذا الموضوع إلى دراسة مستقلّة .
6.ر . ك : اسراء : ۱۱۱ ، مؤمنون : ۲۸، نمل : ۵۹ و۹۳، عنكبوت : ۶۳ ، لقمان : ۲۵، حجر : ۹۸ ، طه : ۱۳۰، فرقان : ۵۸ ، غافر : ۵۵ ، ق : ۳۹ ، طور : ۴۸ ، نصر : ۳ .
7.ر . ك : إبراهيم : ۳۹ ، نمل : ۱۵ .
8.ر . ك : توبه : ۱۱۲ ، سجده : ۱۵ .
