فصل اول: ياد كردن و فراموش كردن خدا

واژه شناسى «ذكر»

واژه شناسان براى مادّه «ذكر» ، دو معنا بيان كرده اند : يكى «يادكرد» در مقابل «فراموشى» ، و ديگرى «نَرى» در مقابل «مادگى» .
راغب اصفهانى ، در تبيين معناى «ذكر» در مقابل «فراموشى» مى گويد :
معناى ذكر ، حالتى است براى نفس كه انسان به سبب آن ، مى تواند آنچه را آموخته ، [ در ذهن] نگه دارد و از اين جهت ، مانند «حفظ» است ؛ منتها حفظ به معناى به ياد سپارى است ، و ذكر به معناى يادآورى .
معناى ديگر «ذكر» ، حاضر كردن چيزى در دل يا آوردن آن به زبان است . لذا گفته مى شود : ذكر ، دو گونه است : ذكر قلبى و ذكر زبانى (لسانى) ، و هر يك از اين دو نيز بر دو گونه است : يكى يادآورى چيزى است كه فراموش شده است ، و ديگرى به معناى ادامه حفظ و به يادسپارى است . به هر گفته اى نيز ذكر مى گويند . ^۱
ريشه يابى واژه ذكر ، نشان مى دهد كه اصل در معناى آن ، «ياد» در مقابل

گفتنى است كه متن كامل اين كتاب ، در چهار جلد ، پيش از اين ، تقديم پژوهشگران شد ؛ ليكن براى آن كه همگان بتوانند از رهنمودهاى قرآن ، پيامبر صلى الله عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام در زمينه مهم ترين عوامل خودسازى و سازندگى بهره مند شوند ، اينك گزيده آن ـ كه توسط فاضل گران قدر جناب آقاى رسول اُفقى فراهم آمده است ـ در اختيار علاقه مندان قرار مى گيرد . نكاتى كه در تلخيص اين مجموعه مورد توجه بوده اند ، عبارت اند از :
1 . حفظ مطالب اصلى و تقريبا همه عناوين اصلى و فرعى ، بجز «اذكار مأثور» ^۱ ،
2 . حفظ همه درآمدها ، تحليل ها و توضيحات ، بجز چند مورد اندك ،
3 . انتخاب جامع ترين و گوياترين و شيواترين احاديث در زير هر عنوان ،
4 . تلخيص پانوشت ها با اكتفا به مهم ترين منابع حديث ، در حدّى كه هر پانوشتى از يك سطر ، تجاوز نكند .
از همه همكاران عزيز و بزرگوارى كه در گردآورى ، تدوين ، ارزيابى ، نقد ، تصحيح ، ويرايش و نشر اين مجموعه مساعدت كرده اند ، بويژه از جناب آقاى رسول افقى ـ كه تلخيص كتاب را به عهده داشتند و متن كتاب نيز با همكارى ايشان به ثمر رسيد ـ ، صميمانه سپاس گزارم .
رَبَّنا! تَقَبَّل مِنّا ؛ إنَّكَ أنتَ العَزيزُ الحَكيمُ .وَ اجعَل لِسانَنا بِذِكرِكَ لَهِجا وقُلوبَنا بِحُبِّكَ مُتَيَّما .
محمّد محمدى رى شهرى
20 / 4 / 1387
7 رجب 1429