فلسفه و نقش آن
علامه معتقد است كه حقايق اخبار خاندان نبوت، دريايي درك ناشدني است؛ چرا كه آن تالي تلو قرآن است. ۱ و در ذيل ابواب «شناخت خدا» مي‌نويسد:
اينها معجزه ائمه( ماست كه هر كس نمي تواند از آن اطلاع يابد. بنابراين صدور اين احاديث از ائمه( خرق عادت است. ۲
و در ذيل روايت “ الواحِدُ بِلا تَأويلَ عَدَدٍ» مي‌گويد:
اين از دقايق علم توحيد و اسرار معارف الهي است كه فقط عقول مجرب در دقايق برهان به آن راه مي‌يابند و كلام امام علي( در ردّ كساني است كه فكر مي كنند در شرع مسأله غامض و امر دقيق وجود ندارد. ۳
لذا، در باب «ابطال ديدن خدا» در ذيل حديث چهارم مي‌نويسد:
ائمه ما باب استدلال عقلي بر ربوبيات را گشوده اند. ۴
و به همين سبب احاديث شيعه را به دليل اشتمال بر مسائل معقول ستوده است. ۵
او در جاي جاي آثارش، به اين مسأله اشاره كرده كه روايات ما، برهاني است و خطابي و اقناعي نبوده و مبين دقايق علم توحيد است. از اين رو، نبايد در تفسير آن به ذكر معاني ساده اكتفا كرد. ۶ لذا ضمن تأكيد بر علوم عقلي و ذكر پيشينه آن توضيح مي‌دهد كه علوم عقلي ميراث يونانيان كافر، و مضر به دين نيست؛ چرا كه حديث پيامبر( “ الحکمة ضَالَةُ المـُؤمِن» ـ كه متفق عليه است ـ از سخن آن حضرت و هم كلام امير المومنين( رد اين تهمت مي كند ۷ و مي‌گويد:
فلسفه ـ كه در زمره علوم عقلي است ـ مضاد با دين نبوده است. ۸ و نمي توان گفت: هر چه فلسفه است بر خلاف دين است و نبايد در تفسير آورد. ۹
فلسفه مقبول
اما آنچه اينجا قابل بررسي است، اين است كه با وجود آنچه آمد، شعراني در برخي مواقع تصريح مي كند:
فلسفه يك طريقه واحد نيست ۱۰ و لذا نبايد مسائل فلسفي را با عقايد ديني ممـزوج كرد. ۱۱
1.الوافي، ج۲۶، ص۵۵۵ .
2.همان، ج۱، ص۳۰۷ .
3.«يکتاست نه به معني عدد» ( شرح اصول الكافي، ج۴، ص۱۹۰و ج۴، ص۸۴) .
4.همان، ج۳، ص۱۷۶ .
5.همان، ج۳، ص۲۸۱ .
6.همان، ج۳، ص۲۲۸ و ج۳، ص۲۱۶ و ج۴، ص۱۸۰ .
7.«حکمت، گمشده مؤمن است» (روح الجنان، ج۳، ص۱۳۹) .
8.الوافي، ج۲۵، ص۶۸۲ ـ ۶۸۴ .
9.منهج الصادقين۱، ص۲۷ .
10.شرح اصول الكافي، ج۴، ص۲۳۲و ج۱۲، ص۵۷۳؛ منهج الصادقين، ج۱، ص۲۷ .
11.منهج الصادقين، ج۸، ص۱۱۸ .
