او در حوزه تفسير نيز هماهنگي معناي عرفاني را با ظاهر الزامي دانسته، ۱ مي گويد:
اگر تفسير عرفاني خارج از ظاهرشرع واصول آن نباشد، مذموم نيست. ۲
نمونه‌ها
او در موارد متعدي، قواعد عرفاني را در فهم قرآن و حديث به كار گرفته، در تفسيري عرفاني در ذيل آيه 62 سوره شعراء إِنَّ مَعِيَ رَبِّي مي‌گويد:
پيغمبر ما در غار ثور ـ كه با ابوبكر بود ـ فرمود: إِنَّ اللهَ مَعَنَا ؛ خدا با ماست، به صيغه جمع، يعني به همه مسلمين و موسي( فرمود: إِنَّ مَعِيَ رَبِّي ؛ پروردگار من، با من است. اما اول نام خود برد «معي» و پس از آن نام پروردگار و پيامبر ما اول نام خدا برد، يعني موسي هنوز در سير است، به دليل آن‌كه خود را ديد و پيامبر ما چون سفر چهارم طي نمود، خدا را ديد و گفت: إِنَّ اللهَ مَعَنَا . ۳
او در ذيل روايت “ قالَ: سَألتُ اَباجَعفر الثاني: ما مَعني الواحدُ: فقال: اِجماعُ الاَلسُنِ عَلَيه بالوَحدانيةِ كَقولَه تعالي:وَلَئِن سَأَلْتَهُم مَنْ خَلَقَهُمْ لَيَقُولُنَّ اللَّـهُ...» ، اشكالي را طرح كرده، سپس بر اساس «وحدت حقه حقيقيه» به آن پاسخ داده، حديث را شرح مي كند و مي گويد:
اگر اشكال شود كه اتفاق عقول و اجماع السن بر وجود خداوند، دليل بر وحدانيت او نيست، چگونه مي‌تواند اين چنين باشد که بيشتر مردم مشرك اند و در شأن امام هم نيست كه در استدلال بر توحيد به اجماع مردم متوسل شود. پس آشكار اين است كه پاسخ، به بيان معناي وحدت ارجاع داده شود تا معنا استوار شود و اشكال بر آن وارد نشود؛ بدين صورت كه گفته شود: معناي وحدت در وصف خداوند، وحدت عددي نيست ـ كه متبادر به اذهان است ـ ؛ زيرا خداوند يكي از موجودات نيست تا داراي دو و سه باشد، بلكه موجودي حقيقي است كه هر موجود ديگري، جز او مستقل بنفسه نيست. پس معناي وحدت عين معناي تشخص است، و اين حقيقت حق، عين حقيقت وجود و وجود عين تشخص است و تشخص به معناي عدم احتمال تعدد افراد است. ۴
و در ذيل حديث ديگر، با ارائه معناي درست از وحدت وجود، انحراف در تفسير را تصحيح كرده است. ۵ او حتي در رفع تعارض بين دو حديث، از همين قاعده بهره برده است و مي‌گويد:
اين که در خبري آمده است: «بين خدا و خلق هفت يا هفتاد يا هفتصد حجاب است و اين حجب براي خدا نيست، زيرا چيزي او را نپوشانيده، بلكه اين حجاب ها براي خلق در سيرشان به
1.منهج الصادقين۶، ص۱۵۴ .
2.همان، ج۱، ص۲۷ و ج۷، ص۱۶۴ .
3.منهج الصادقين۴، ص۵۶۰ .
4.«از امام جواد( پرسيدم: معناي خدا يکتاست چيست؟ فرمود: اتفاق همه زبان‌ها بر يکتايي او چنانچه خودش فرمايد: اگر از آنها بپرسي چه کسي آنها را آفريده؟ محققاً مي‌گويند: خدا» (شرح اصول الكافي، ج۴، ص۲۶) .
5.همان، ج۳، ص۱۲۶ .
