واژه‌هاي «زکات» و «صدقه»، در طول تاريخ، دچار تحولات کاربردي گونه‌گوني شده‌اند؛ آن سان که مفهوم لغوي، كاربرد قرآني و روايي، اصطلاح فقهي و متفاهم عرفي آنها، با يكديگر تفاوت يافته است. اين پديده، موجب برداشت‌هاي نااستواري از برخي روايات مربوط به آن شده که مبتني بر پيش فرض‌هاي نادرست و بي‌توجهي به سير تحولات واژگاني بوده است. اين نوشتار، تلاش نموده تا با کمک قواعد فقه‌الحديث و بويژه توجه به قراين و فضاي صدور، کاربرد روايي اين دو واژه و تمايز آن با کاربرد قرآني، فقهي و عرفي آنها را برنمايد و نتايج اين بحث را در دو حوزه حديثي و فقهي تبيين كند. از اين رو، مواردي از استنادات نادرست و تعميم و تخصيص‌هاي بي‌دليل، يادآوري شده و لزوم تجديد نظر در پاره‌اي از جستارهاي فقهي و حديث‌پژوهي، خاطرنشان شده است.