به ضمير دانسته باشد ، چاره از آن مى يابى كه ضمير را حدّى باشد كه به آن حد منتهى شود معرفت ضمير؛ زيرا كه هر چيزى تا حد و رسم او فهميده نشود /20 / آن چيز فهميده نخواهد شد كه جوهر است . و يا عرض است، جسمانى است و يا روحانى است . عمران گفت: بلى ناچار است از اين حد. و استفسار فرمود امام عليه السلام از آن حد كه آن هم ضمير است، حدى ديگر مى خواهد، چه چيز است اين ضمير؟ از مقوله جوهر است و عرض و يا غير آنها؟ پس بريده شد حرف عمران «و لم يُحِر جوابا» أي لم يرجع جوابا، حار يَحور إذا رجع، ^۱ و منه قوله تعالى «ظَنَّ أَن لَّن يَحُورَ»^۲ أي لن يرجع ؛ يعنى جواب نگفت عمران.
و امام عليه السلام فرمود: باكى نيست اگر ما از تو سؤال و پرسش نماييم از آن ضمير كه آيا او را به سبب ضمير ديگر مى داند؟ و اگر بگويى آرى، تباه كرده باشى قول و دعوى خود را يا عمران ؛ به جهت اين كه نقل كلام مى شود به سوى آن ضمير و ناچار است از اين كه شناختن اين ضمير هم به ضمير ديگر بشود و همچنين آن ضمير باز به ضمير ديگر و اين محال است و تو به سبب قبول نمودن محال تباه ساختى قول خود را؛ مراد اين است كه تسلسل در ضماير لازم مى آيد.
آيا نيست سزاوار ، اين كه بدانى كه به درستى اوّل تعالى موصوف نمى شود به ضمير و نيست اين كه گفته شود براى ذات اوّل تعالى زياده از فعل و صنع و عمل ؛ يعنى نتوانيم نسبت بدهيم بر ذات اوّل تعالى به جز اين كه او فاعل كائنات است و صانع موجودات است و عامل رضا و سخط است بى ضمير و انديشه و آلت و نتوانيم توهّم نماييم در ذات اوّل تعالى آنچه توهّم نماييم در مخلوقات و نيست اين كه توهّم كرده شود در ذات اوّل تعالى راه هاى مختلفه و قبول جزء به سبب جهت هاى واقعه در ذات اوّل تعالى و يا يافته شود در او دو ضمير يا بيشتر ، چنان كه راه ها در ذات مخلوقات و قبول جزء در آنها يافته مى شود ؛ به علّت اين كه تخمير از كثرت است.