قال الرضا عليه السلام : مشيته و اسمه و صفته و ما أشبه ذلك . شرح اين كلامِ حقيقت نظام و كشف اين عبارت معجز آيت آن است كه مراتب كليه حقيقت وجود در مذاق ارباب ذوق و شهود ، معدود و محدود است؛ زيرا كه حقيقت وجود در مرحله صرافت و محوضت ، حضرت احديت است كه هيچ اسمى و وصفى در آن مرحله نيست و آن مرتبه عما و حقيقة الحقائق /34/ و جمع الجمع است و با جميع اشياى مترتّبه لازمه از كلى و جزئى كه مسمّا به اسما و صفات است ، حضرت الهيت و واحديت و مقام جمع است .
و اين به اعتبار آن كه مظاهر اسما [را] كه حقايق و اعيان اند به كلمات استعدادى ايشان مى رساند ، مرتبه ربوبيت است و در مقام رحمت عامّه و لحاظ اطلاق ، هويّت ساريه است . و در مرتبه صور عمليه مسمّاست به اسم باطنِ مطلق و اوّل و عليم و ربِّ اعيانِ ثابته و در مرتبه تعلق به كليات اسم رحمن دارد و آن رب عقل اوّل است كه لوح قضا و امّ الكتاب و قلم اعلاست . و در مرحله تجلى به كليات تفضيلاً اسم رحيم دارد كه رب نفس كل است و لوح قدر كه آن لوح محفوظ است و كتاب مبين و با صور مفصّله جزئيه متغيّره اسم حىّ و مثبت و محيى و مميت دارد كه رب نفس منطبعه است در جسم كلى كه مسمّا به لوح محو و اثبات است.
و چون ذات وجود مأخوذ باشد به شرط قابليت صور نوعيه روحانيه و جسمانيه اسم قابل دارد كه رب هيولاى كليه است و كتاب مسطور و رقّ منشور خوانند . و در مرحله تأثير آثار و افاضه انوار اسم او فاعل است كه مسمّا به موجد و خالق و قدير [است] كه ربّ طبيعت كليه است . و در مرحله تجرد و روحانيت ، عليم و مدبر اسم اوست كه رب عقول و نفوس ناطقه است و آنچه حكما آن را نفس مجرده ناطقه دانند ، عرفا آن را قلب خوانند هرگاه كليات در او مفصل مشهود باشد . و نفس در نزد ايشان نفس منطبعه حيوانى است و به شرط تجلى در صور حسيه غيبيه /35/ اسم مصوّر دارد و ربّ عالم خيال مطلق و مقيد است و با تجلى در صور حسيّه شهاديه اسم ظاهر مطلق و اسم آخر دارد و رب عالم ملك است از سما تا ثرا. و مرتبه انسان كامل عبارت است از جمع جميع مراتب الهى و كونى و آن را مرتبه عما خوانند كه مشابه مرتبه