[نطق الهى و تغير در ذات ]

۰.متن:
قَالَ عِمْرَانُ: يَا سَيِّدِي ، أَ لَيْسَ قَدْ كَانَ سَاكِتاً قَبْلَ الْخَلْقِ، لَا يَنْطِقُ ثُمَّ نَطَقَ؟ قَالَ الرِّضَا عليه السلام : لَا يَكُونُ السُّكُوتُ إِلَّا عَنْ نُطْقٍ قَبْلَهُ. وَ الْمَثَلُ فِي ذَلِكَ أَنَّهُ لَا يُقَالُ لِلسِّرَاجِ هُوَ سَاكِتٌ لَا يَنْطِقُ ، وَ لَا يُقَالُ إِنَّ السِّرَاجَ لَيُضِيءُ فِي مَا يُرِيدُ أَنْ يَفْعَلَ بِنَا؛ لِأَنَّ الضَّوْءَ مِنَ السِّرَاجِ لَيْسَ بِفِعْلٍ مِنْهُ وَ لَا كَوْنٍ ، وَ إِنَّمَا هُوَ لَيْسَ شَيْءٌ غَيْرَهُ، فَلَمَّا اسْتَضَاءَ لَنَا قُلْنَا قَدْ أَضَاءَ لَنَا حَتَّى اسْتَضَأْنَا بِهِ ، فَبِهذَا تَسْتَبْصِرُ أَمْرَكَ.

شرح:
چون كه حضرتِ نور و ولايت اعنى امام عليه السلام حكم كرد به اين كه صفات و اسما از قبيل مشيت و نحو آن محدَث است و متغيّر و منتقل از عدم به وجود و ذات اوّل تعالى قديم است و ثابت و منزه از حدوث تغير، عمران شبهه كرد . و تقرير آن اين است كه:
از جمله صفات ، نطق است و حدوث مخلوقات موقوف است بر او ؛ زيرا كه تا خدا نگويد كه موجود بشويد ، موجود نمى شوند و مخلوقات محدث اند و قبل از وجود مخلوقات ذات اوّل تعالى ساكت بود به سكوت ازلى و مخلوقات هم در كتم عدم به رقاد نيستى در خواب بودند و ناطق به لفظ «كن» شد، پس اكوان خلعت وجود پوشيدند و به عرصه «أَتَيْنَا طَـآئِعِينَ»^۱ كوشيدند. پس خدا ساكت بود، ناطق شد و تغير در ذات او صادق - و تعبير /38/ از ذات بدون مشيت، به سكوت و از مشيت و اراده به نطق كرد، چنان كه در آيه شريفه واقع شده است : «إِنَّمَآ أَمْرُهُ إِذَآ أَرَادَ شَيْـئا أَن يَقُولَ لَهُ كُن فَيَكُونُ»^۲ - و توهّم نمود كه ايجاد موجودات موقوف است به تكلم به لفظ «كن» و غافل شد از لزوم تسلسل.
پس جواب داد امام عليه السلام به اين كه لفظ سكوت در اين جا مناسب و ملايم نيست؛ به علّت آن كه سكوت نمى شود مگر در وقتى كه پيش از او نطق بوده باشد و پيش از نطق يعنى قبل از حصول ملكه تكلم چون كه نطق از جمله صفات مفتقره بر ملكات است ، تا نطق كاشف از ملكه صادر نشود سكوت استعمال نمى شود.