حاصل شده است تغير را و معنى اوّل اوضح و اظهر است.
و بعد از آن مَثَل آورد امام عليه السلام از براى اين مطلب و براى توضيح استحاله تغير در ذات اوّل تعالى به جهت آفريدن ممكنات به سه تمثيل . و مقصود اين است كه توهم ناشى از عمران در شأن /44/ ممكنات محال شد به وجهى كه مقرر شد و جايز نشد تغير و تبدل در ذات ممكنات ؛ چگونه محال نباشد در ذاتى كه صرف وجود است و محل حوادث بودن بر او روا نيست.
و بايد دانست كه روح اين امثال و لبّ اين مقال آن است كه ذاتىِ شى ء تخلف نپذيرد، مثل حرارت نار و رطوبت آب و سفيدى برف و سياهى قير و آثارى كه از اين امور ظهور نمايد ، باعث تغير و انقلاب در اينها نمى شود و انصافاً بسيار واضح است اثرى كه از مؤثرى مى تراود و نزول مى نمايد ، باعث تغير در اصل ذات بودن هيچ وجهى ندارد . پس در ذات خدا اين نوع توهمات را كردن بسيار تعجب است، آن توهم نسبت به هر ذاتى كه مؤثر و فاعل است تأثر و انفعال است.
پس لبّ توهم ، عدم تفرقه ميانه تأثر است با تأثير و اين كس مرحله ذات و مرحله آثار و افعال و تأثر و تأثير را از هم نشكافته است و روى سخن به چنين اشخاص نيست.
مَثَل اوّل آن است كه فرمود: يا عمران ، هل تجد النار بغيرها تغير نفسها؟ هرگاه «بغيرها» بباء موحّده خوانده شود به طريق استفهام انكارى ، يعنى : آيا مى يابى آتش را كه به غير او تغير يابد نفس آن آتش؟ و هر گاه «يغيّر» فعل مضارع بخوانيم از باب تفعيل، معنى چنين خواهد بود كه : آتش را تغيير نمى دهد تغييرى كه از خود آن نار صادر شده باشد. محصول سخن ، آن است كه ممكن نيست در ذات نار صفت استحاله و تغيّر موجود بشود بعد از آن كه در او نبوده باشد . اين حالت به سبب احالت نار و تأثير او در غير خود تا اين كه لازم آيد متأثر بودن نار از تأثير در غير و آن محال است، بلكه ذات نار بذاتها طورى است كه /45/ ذاتى قابل ، اثر او به او برسد ، به آن وضع و محاذاتى كه شرط است در تأثير نار احاله و استحاله او را به خود مى كند و تغيّر در آن شى ء حاصل آيد نه در نار.