كلام امام عليه السلام ؛ به علّت آن كه معنى احاطه خدا بر اشيا نيست احاطه ظاهرى حسى از قبيل احاطه مكان به متمكن يا ظرف به مظروف ، بلكه معنى او اين است كه خدا فيّاض حيات كلّ حى است و واهب نور كل مستنير است و مناط تحقق ممكنات ، اراده اوست كه عين علم به املح و اصلح و افلح است و علم خدا تابع ذات خداست به تحقق تبعى نه تحقق عينىِ جدا از ذات و اين است احاطه حقيقت وجوديه تجرديه ؛ چنان كه در كلام شريف امير المؤمنين عليه السلام آمده است: في الأشياء كلها غير ممازج بها و لا بائن عنها۱ و امثال اينها. پس منافاتى نيست در ميانه آيات و احاديث مذكوره و كلام صادر از امام عليه السلام .
و باز امام عليه السلام اكتفا به اين امور نفرمود و تمثل نمود از براى عمران مَثّلى كه ظاهر گردد در ضمن آن مَثَل اين مطلب . و نقد مثل اين است كه ممكن است بلكه /48/ موجود است كه شئ سبب ظهور شيئى بشود بدون حلول يكى در ديگرى تا اطمينان عمران حاصل شود. پس امام عليه السلام فرمود كه زود تعليم مى كنم تو را چيزى را كه عارف بشوى به سبب آن - و چون كه نسبت تعليم را آن جناب به نفس نفيس خود داد ، موافق آداب در جنب رب الارباب نيافت كه: «مَآ أُوتِيتُم مِّنَ الْعِلْمِ إِلَا قَلِيلاً»۲ ملتجى شد به گفتن «لا قوّة إلا بالله» كه مفتاح باب فناء في الله است - و فرمود: خبر ده مرا از مرآت كه سبب ظهور صورت توست بر نفس تو. آيا تو در مرآتى و يا مرآت در تو؟ و هر گاه هيچ كدام در ديگرى نيستيد ، پس چه چيز در شما هست و قائم به شما هست كه استدلال مى نمايى به آن مرآت بر نفس خود اى عمران؟ و عمران گفت: به سبب ضوئى كه در ميان من و اوست و آن ضوء قائم به مرآت است و سبب است از براى اين كه استدلال به مرآت بر نفس بشود.
صاحب گلشن راز همين مطلب انعكاس را به عبارت خوبى به نظم آورده است و موافق قول امام عليه السلام ادا نموده است به جهت مناسبت مقام ذكر شد اگر چه حجت،
1.الكافى ، ج ۱، ص ۱۳۸؛ التوحيد ، ص ۳۰۸؛ شرح اُصول الكافي ، ج ۴ ، ص ۱۶۵؛ بحار الأنوار ، ج ۴، ص ۳۰۴؛ نور البراهين ، ج ۲، ص ۱۵۶؛ نهج السعادة ، ج ۱، ص ۴۷۵؛ تفسير الميزان ، ج ۸، ص ۳۶۶.
2.سوره اسراء، آيه ۸۵.
