و در تجلى ثانى نور عقل اوّل كه ظل رحمان است و نور محمدى صلى الله عليه و آله و نور سارى در مراتب امكانى پا در مشهد انوار گذاشت و همچنين در تجلى ثالث و رابع ـ الى ما شاء الله ـ اسما و صفات و مظاهر و مجالى اضافات و كمالات نقاب از چهره حجاب برداشت و كمالات نامتناهى به ظهور آمد. پس مبدأ اوّل را به هر كمالى صفتى و به هر صفتى سمتى و به هر سمتى فعلى و به هر فعلى مظهرى و به هر مظهرى سرّى و به هر سرّى علمى و به هر علمى حكمتى و به هر حكمتى حكمى است و اينها مقاليد خزاين الهى است : «وَعِندَهُ مَفَاتِحُ الْغَيْبِ لَا يَعْلَمُهَآ إِلَا هُوَ»^۱ و اينهاست /62/ به اعتبار تأثير و ايجاد انيّات و هويات امكانيه كلمات الله التامات.
و لكن اصول اين اسما و صفات هفت است و آنها را ائمه سبعه خوانند كه حيات و علم و قدرت و اراده و كلام و سمع و بصر است و اسم حى به مثابه ذات احديت است و فعل حضرت عزت و جلال ظهور و بروز نمى كند مگر بعد از كمال علم وى به آن فعل و به اشيا چنان كه هستند. و اين علم ، مؤثر نيست مگر به قدرت و قدرت تمام نمى شود مگر به اراده ، پس به سمع ، پس به بصر؛ به علّت آن كه اگر اراده نكند، از او آن كار نيايد، و امر، آمر و مأمور مى خواهد و بعد از آنها خطاب، يعنى تكلم صورى و يا معنوى به گفتن «كن». و سمع هم لابد است از براى استماع كلام قوابل و اعيان. و بصر نيز از براى مشاهده حال ايشان. و سمع و بصر و تكلم در اين جا به علم راجع اند نه به جوارح و اعضا. و ساير اسما و صفات ، توابع و خدمه اين ائمه سبعه اند.
و امام عليه السلام گفت : بدان به درستى كه ابداع و مشيت و اراده ، مصداق آنها يكى است و اسم هاى آنها متعدد است ؛ زيرا كه معلوم است كه در ذات حق ممكن نيست عزم و تصميم عزم و نه تجدد فعل تا اين كه حاصل شود اختلاف، بلكه حقيقت آنها نيست غير از مرجّح فعل و آن هم نيست در ذات احديت مگر علم بر اصلح و اعلا. و مرتبه اجماليه علم، علم بر اصلح است كه عين ذات است و موجب مرتبه تفصيليه است و مرتبه تفصيليه آن مرجّح مرتبه عينيه اشياست . و اختلاف در اين جا نيست مگر به