شرح:
و چون كه در عبارت سابقه امام عليه السلام فرمود كه اوّلِ ابداع و اراده و مشيت ، حروف است و در اين قطعه از كلام بيان ادات تركيب شده است و فرموده است كه آن حروفِ مألوف سى و سه حرف است ، پس از آن جمله بيست و هشت حرف اصول و اجزا شده است از براى مركبات كلاميه كه اختصاص يافته است كه دلالت كند بر لغات /68/ عربيه . و از آن بيست ]و [هشت حرف ، بيست و دو حرف اجزا شده است از براى مركبات كلاميه كه اختصاص يافته است كه دلالت كند بر لغات سريانيه و عبرانيه . و از آن بيست و هشت حرف پنج حرف كج شده است از منهاج فصاحت و بلاغت كه در لغت عرب ادب شده است و افتاده است در باقى لغات از عجم غير عرب از براى قطعات و پاره هاى لغات است ، و آن پنج حرف «باء» و «جيم» و «زاى» و «كاف» است كه اين حروف چهارگانه در لغت فرس است و «طاء» در لغت هند است و ايشان از تلفظ به حرف «طاء» مستعلاى مطبقه عجزى دارند. اقاليم جمع اقليم است و آن در لغت معروف است و مأخوذ است از «قلامة الظفر؛ لأنّه قطعة من الأرض». ^۱ و اين پنج حرف تحرف و كجى يافته است از حروف بيست و هشت گانه.
پس حروف بيست و هشت گانه با حروف پنجگانه متحرفه ، سى و سه حرف مى شود. و اما حروف پنجگانه مختلفه ، پس به هم پيچيده شود و تجاوز در تكلم به آنها نمى شود ؛ به جهت عدم فصاحت و وجود ركاكت در آنها ، در لغت عرب جايز نيست به قانون فصاحت ، ذكر آنها پيش از آنچه ما ذكر كرديم.
بعد از آن گردانيد خدا آن حروف را بعد از شماره آنها در مرتبه علميه و پس از محكم و متقن داشتن شماره آنها در مرتبه علميه و در ظهور علمى كرد فعل عينى حسى صادر از ذات مقدسه خود، مثل قول خداى عزوجل : «كُنْ فَيَكُونُ»^۲ المصنوع . پس لفظ «كن» فعل امر است و محسوس به حاسّه سامعه است و موجود عينى است و كلام صادر از خداست و صنع خدا عبارت از اين خطاب امرى است. پس همچنانى