ديگر بوده باشد و لازم دارد تسلسل و مفسده مذكوره را و بنا بر شق ثانى لازم دارد كه ابداع صادر اوّل نبوده باشد.
كلام است در تحقيق معنى ابداع
و امام عليه السلام در جواب اختيار كرد شق اوّل را و گفت: «بَل خَلقٌ» و مفسده را دفع كرد به قول خودش: «ساكن». و توضيح جواب بر وجه صواب، موقوف به فهم معنى ابداع است.
ابداع، احداث كردن امر است از پيش نفس خود بى آن كه معهود باشد مثل او، مثل قول خداوند تعالى : «وَ رَهْبَانِيَّةً ابْتَدَعُوهَا»۱ أي أحدثوها من عند أنفسهم، «بَدِيعُ السَّمَـوَ تِ وَ الْأَرْضِ»۲ أي مبدعهما و موجدهما من غير مثال سابق . و البديع : من أسماء الله تعالى ، و هو الذي فطر الخلق مبدعا لأعلى مثال سبق . و البدعة- بالكسر فالسكون ـ : الحديث فى الدين و ما ليس له أصل فى كتاب و لا سنة ، و إنّما سُمّيت بدعة لأنّ قائلها ابتدعها من نفسه. ۳
بعد از آن گفته مى شود كه : خلق ساكن لا يدرك بالسكون؛ يعنى ابداع مخلوقى است ساكن و ساكن مقابل متحرك است و در مهيت حركت، خروج از قوه به فعل هست و آن نمى شود مگر در وجودى كه در او حالت منتظره بوده باشد و بعض كمالات او در قوه باشد. قوّه عدمى است و فعل وجودى . و مخلوقى كه اين نحو از وجود ، حقيقتِ ذاتيه او باشد، لازم دارد كه به جهت حركت حقيقت خود را به سرحد كمال برساند و از او صِمَه فَقد و نيستى ، بعضِ كمالات خود را برهاند و آثار مكمِّله جوهر نفس را فاعل و از مرحله كسالت و تعطل ذاهل باشد و آثار كامله معرّف و شارح او خواهد بود و چنين حقيقت در عالم اِله ممكن نيست؛ زيرا كه اوّل صادر از ذات /87/ بارى تعالى كه وجود صرف و نور محض است، نمى تواند بشود مگر نور محض و صرف فعليت، كه بجز امكان ذاتى هيچ منقصتى در او نباشد. پس چنين مخلوق نمى تواند كه متحرك
1.سوره حديد، آيه ۲۷.
2.سوره بقره، آيه ۱۱۷.
3.مجمع البحرين ، ج۱، ص ۱۶۳-۱۶۴.
