حکمت عزاداری سیدالشهدا(ع)
پرسش :
حکمت عزاداری سیدالشهدا(ع) چیست؟
پاسخ :
شناخت دلایل عزاداری برای امام حسین علیه السلام ، نخستین گام در راه تأمین اهداف بلند این سنّت مهم و سرنوشت سازِ پیروان اهل بیت علیهم السلام است ؛ زیرا عزاداری بدون معرفت، نه تنها ارزشی ندارد ؛ بلکه چه بسا به زیان اهداف اصلی این حرکت ارزشمند نیز باشد . بر پایه روایتی ، در ره نمودهای امام علی علیه السلام به کمیل ، چنین آمده است :
ما مِن حَرَکةٍ إلّا وَ أنتَ مُحتاجٌ فیها إلی مَعرِفَةٍ .[۱]هیچ [رفتار و] حرکتی نیست ، مگر این که تو در آن ، به شناخت، نیازمندی.
ممکن است در پاسخ سؤال از علّت و چرایی عزاداری بر امام حسین علیه السلام و یارانش ، گفته شود که مطابق نصّ صریح و روشن قرآن ، محبّت خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله ، واجب است .[۲]بنا بر این ، می توان گفت : حکمت گریه بر امام حسین علیه السلام و اقامه عزا برای مصائب ایشان ، اظهار ارادت به پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت آن بزرگوار است .
بی تردید ، اظهار محبّت نسبت به خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله از طریق سوگواری برای سالار شهیدان ، همان طور که اشاره شده ، پسندیده و در جهت بزرگداشت شعائر الهی است ؛ لیکن تأمّل در روایاتی که توصیه و تأکید بر تداوم اقامه ماتم بر سید الشهدا علیه السلام دارند ، ایجاب می کند که عزاداری برای ایشان ، دلیلی بسیار فراتر از اظهار محبّت به اهل بیت علیهم السلام داشته باشد ؛ بلکه از نگاه سید بن طاووس ، اگر لزوم پیروی از فرمان قرآن و سنّت نیز نبود ، اظهار محبّت نسبت به اهل بیت علیهم السلام ایجاب می کرد که به دلیل منزلت والایی که امام حسین علیه السلام و یارانش به واسطه شهادتْ بِدان دست یافتند ، اظهار مسرّت و شادمانی کنیم . وی می نویسد :
اگر نبود که پوشیدن لباس سوگواری و مصیبت ، به خاطر از میان رفتن نشانه های هدایت و تأسیس پایه های گم راهی ، و تأسّف بر سعادتی که از دست دادیم و افسوس بر چنین شهادتی ، پیروی کردن از فرمان قرآن و سنّت است ، ما در برابر آن نعمت بزرگ ، لباس شادی و خوش حالی می پوشیدیم ، و چون در بی تابی و سوگواری ، خشنودی صاحب روز معاد نیز هست و نیکان در آن ، غرضی دارند ، ما لباس عزا پوشیدیم و همواره اشک ریختیم و به چشم هایمان گفتیم : «همواره بگِریید» و به دل هایمان گفتیم : «همانند زنانِ جوانْ از دست داده ، ماتم بگیرید» .[۳]
بنا بر این ، باید دید حکمتِ آن همه تأکید بر عزاداری و گریه برای ابا عبد اللّه علیه السلام چیست ؟
حکمت شهادت او، هر چه باشد ، حکمت عزاداری برای او نیز هست .
حکمت شهادت امام حسین علیه السلام
اصلی ترین علّت قیام و شهادت امام حسین علیه السلام ، مبارزه با نادانی است. بر پایه آنچه بسیاری از منابع معتبر ، در این باره، از امام صادق علیه السلام گزارش کرده اند ، ایشان ، در دعایش به درگاه خداوند می گوید :
وَ بَذَلَ مُهجَتَهُ فیک لِیستَنقِذَ عِبادَک مِنَ الجَهالَةِ وَحَیرَةِ الضَّلالَةِ .[۴]و خونش را به خاطر تو بذل کرد تا بندگانت را از نادانی و سرگردانی گم راهی ، بیرون آورد .
همه آنچه در تبیین هدف قیام و حکمت شهادت امام حسین علیه السلام بیان شد ،[۵]در تعبیر «جهل زدایی» خلاصه شده است . جهل زدایی ، نه تنها هدف قیام سید الشهدا علیه السلام ، بلکه هدف بعثت خاتم الأنبیا صلی الله علیه و آله و نزول قرآن است :
«کتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیک لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ .[۶]کتابی است که آن را به سوی تو فرو فرستادیم، تا مردم را از تاریکی ها به سوی روشنایی ، بیرون آوری» .
هدف از بعثت پیامبران پیشین نیز جهل زدایی[۷]بوده است :
«وَ لَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَی بِئایتِنَآ أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَک مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ » .[۸]ما موسی را با آیات خود ، فرو فرستادیم [و به او دستور دادیم] که قومت را از تاریکی ها به سوی نور ، بیرون بیاور» .
در حقیقت ، «جهل» ، ریشه همه مصائب و مفاسد جامعه بشر است ، چنان که در روایتی از امام علی علیه السلام آمده که فرمود :
الجهلُ أصلُ کلِّ شرٍّ .[۹]نادانی، ریشه همه بدی هاست.
بر این اساس ، اصلی ترین کار انبیا و اولیای الهی ، ریشه کن کردن بیماری جهل از جامعه است ؛ زیرا تا این بیماری علاج نگردد ، نمی توان انتظار داشت که ارزش های دینی بر جامعه ، حاکم گردد . امام حسین علیه السلام نیز برای تحقّق این آرمان بلند ، خون پاک خود را در راه خدا اهدا کرد و بدین سان ، اصلی ترین دلیل پیروان مکتب اهل بیت علیهم السلام برای «زنده نگه داشتن مکتب شهادت ، به وسیله عزاداری بر امام حسین علیه السلام » نیز جهل زدایی از جامعه اسلامی است و تا درمان کامل این بیماری خطرناک اجتماعی و استقرار حاکمیت مطلق ارزش های اسلامی در جهان ، تداوم این مکتب ، ضرورت دارد .
[۱]تحف العقول : ص ۱۷۱ . نيز ، ر . ك : دانش نامه عقايد اسلامى : ج ۲ ص ۳۱۰ ح ۱۴۳۱ .
[۲]«قُل لَا أَسْ ـ ئلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَا الْمَوَدَّةَ فِى الْقُرْبَى» (شورا :آيه ۲۳) .
[۴]ر . ك : ج ۱۲ ص ۹۲ ح ۳۴۷۳ .
[۵]ر. ك: ج ۳ ص ۳۲۳ (بخش هفتم / تحليلى در باره اهداف قيام امام حسين عليه السلام ).
[۷]ر. ك: دانش نامه عقايد اسلامى: ج ۲ ص ۴۱ (بخش سوم / فصل سوم / نشانه هاى نادانى) .
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت