368 - معیارهای حُسن عمل: سختی عمل

وَ انْتَهِ... بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ.[۱]

در تبیین این فراز نوارنی از دعای مکارم الاخلاق، سه معیار از معیارهایی که موجب ارتقای کیفیت عمل و رسیدن به قلّه «أحسن الأعمال» می­شود، بیان شد. چهارمین معیار عبارت است از سختی و استواری عمل. در روایت معروفی از رسول اکرم صلّی الله علیه و آله چنین نقل شده است:
أفضَلُ الأعمالِ أحمَزُها.[۲]
در معنای این روایت، معمولاً «أحمزها» را به «أشقّها» یا «أشدّها» معنا می­کنند، یعنی برترین اعمال، سخت­ترین و دشوارترین آنهاست؛ ولی با مراجعه به منابع اصیل لغت معلوم می­شود که «أحمز» کمی با «أشق» فرق دارد و حتی ترجمه آن به «استوارترین» (أمتنها) که در برخی ترجمه­ها مثل ترجمهمیزان الحکمةوارد شده است، هم ناقص است.
در کتابالعینخلیل فراهیدی که یکی از منابع اقدم و بسیار معتبر لغت است؛ «أحمزها» به «أشدها و أمتنها» معنا شده است.[۳]همچنین ابن منظور درلسان العرب[۴]و طریحی درمجمع البحرین[۵]آن را به «أمتنها و أقواها و أشدّها»، معنا کرده­اند.
پس «أحمز» دو معیار دارد: یکی سختی و دیگری متانت و استواری. نمونه قرآنی کار سخت و دشوار، بیدار شدن قبل از اذان صبح و خواندن نماز شب به صورت کامل است که از مصادیق روشن این روایت می­باشد. می­فرماید:
﴿إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلاً﴾[۶]
قطعاً برخاستن در شب [که اشاره به نافله شب دارد] رنجش بيشتر و گفتار [در آن هنگام‏] استوار‏تر است.
مصداق دیگر کار «أحمز» جهاد فی سبیل الله است که با نیت خالص انجام می­شود. بنا بر این، هر کار سختی که به درستی و متانت انجام شود «أفضل الأعمال» خواهد بود.
این مطلب در روایت دیگری از امیرالمؤمنین علیه السلام اینگونه بیان شده است:
أفضَلُ الأعمالِ ما أكرَهتَ عَلَيهِ نَفسَكَ.[۷]
برترينِ كارها، كارى است كه خود را بر انجام دادن آن به سختى وا دارى.
هرچند در این روایت استواری عمل وارد نشده است، ولی چنانچه گذشت، استواری همراه با سختی و دشواری، معیاری برای افضلیت کارها خواهد بود.