وَ انْتَهِ... بِعَمَلِي إِلَى أَحْسَنِ الْأَعْمَالِ.[۱]
صحبت در معیارهای بهترین و خوبترین عمل بود. تا به حال پنج معیار را بیان کردیم: معرفت، تقوا، سرعت، سختی و استواری، و تداوم.
یکی دیگر از معیارهای بسیار مهم در ارتقای کیفی عمل زهد و بیرغبتی به دنیا است. زهد سبب میشود که کارهای خیر انسان ارزش و کیفیت بهتری داشته باشد. هرگز نماز کسی که علاقمند به دنیاست با نماز آنکه زاهد به دنیاست، یکسان نیست. ارزش نماز همراه زهد و بی رغبتی به دنیا و تأثیر آن در سازندگی انسان با نماز توأم با حب دنیا، قابل قیاس نیست. در سایر اعمال عبادی نیز چنین است.
در روایتی از رسول اکرم صلّی الله علیه و آله و سلّم نقل شده است که میفرماید:
ما عُبِدَ اللّهُ بِشَيءٍ أفضَلَ مِنَ الزُّهدِ في الدنيا.[۲]
خداوند به چيزى برتر از بىاعتنايى به دنيا عبادت نشده است.
همچنین طبق نقل، امیرالمؤمنین علیه السلام میفرماید:
الزُّهدُ أقَلُّ ما يُوجَدُ و أجَلُّ ما يُعهَدُ، و يَمدَحُهُ الكُلُّ، و يَترُكُهُ الجُلُّ.[۳]
زهد، كميابترين پديده است و والاترين چيزى است كه از آن ياد مىشود؛ همگان آن را مىستايند، ولى بيشتر مردم آن را رها مىسازند. یعنی گفتن اینکه انسان به دنیا دلبسته نباشد آسان است؛ ولی در پیاده کردن آن در عمل فوق العاده مشکل است.
سیوطی دردرّالمنثور، به نقل از عبد العزيز بن ابى رواد مینویسد: شنيديم كه مردى با پيامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم نماز خواند و چون رفت، پيامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم فرمود: «اين مرد، بهشتى است».
عبد اللَّه بن عمرو بن العاص گفت: من نزد آن مرد رفتم و گفتم: عمو جان! ميهمان نمىخواهى؟ گفت: بفرما. او خيمهاى داشت و گوسفندى و خرمايى. غروب كه شد، از خيمهاش خارج شد و بز را دوشيد و خرمايى برايم چيد و آنها را آورد و با هم خورديم. آن گاه او خوابيد و من به نماز ايستادم. صبح كه شد، او روزه نداشت و من روزه داشتم. سه شب به همين منوال گذشت. من به او گفتم: پيامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم در باره تو فرموده است كه تو اهل بهشتى. به من بگو كه چه عملى انجام مىدهى [كه اهل بهشت شدهاى]. گفت: نزد همان كسى كه به تو خبر داده است، برو تا از عمل من نيز به تو خبر دهد.
من نزد پيامبر خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم آمدم؛ امّا به من فرمود: «نزد او برو و بگو كه خودش به تو بگويد».
من آمدم و به او گفتم: پيامبر خدا مىفرمايد كه تو خودت به من بگويى.
گفت: حالا مىگويم. آن گاه گفت: اگر همه دنيا مال من باشد و از من گرفته شود، برايش اندوهگين نمىشوم و نيز اگر همه دنيا به من داده شود، شادمان نمىشوم، و شب كه مىخوابم، كينه هيچ كس در دلم نيست.
عبد اللَّه گفت: امّا من، به خدا سوگند كه شب را عبادت مىكنم و روز را روزه مىگيرم؛ ولى اگر يك گوسفند به من داده شود، خوشحال مىگرديم و اگر از دستم برود، اندوهگين مىشوم. به خدا سوگند كه خداوند، تو را بر ما برترىِ نمايانى داده است!
بنا بر این، زهد خصوصیتی است که موجب بالا رفتن کیفیت عمل میشود و عکس آن بیزهدی موجب نقص عمل میشود که در جلسه آینده توضیح خواهیم داد.
[۱]. الصحيفة السجادية، ص۹۲، الدعاء۲۰.
[۲]. مستدرك الوسائل، محدث نوری، ج ۱۲، ص ۵۰، ح ۱۳۴۸۸.
[۳]. غرر الحكم، تمیمی آمدی، ح ۲۰۲۱.