(14)
امانت الهى از دیدگاه قرآن و سنّت
وحیدنیا، حسنعلى
كارشناسى ارشد علوم قرآن و
حدیث
دانشگاه آزاد اسلامى واحد اراك
استاد راهنما: گرجیان، محمّدمهدى
استاد مشاور: آشتیانى، محمّدرضا
1378
138ص
این تحقیق بر آن است تا مطالبى را درباره امانت الهى در آیه شریفه «إنّا عَرَضْنا الأمانة...» مورد بحث و بررسى قرار
دهد. مطالب مورد نظر و بحث در پایاننامه عبارتاند از: بیان مراد از امانت الهى و دقیقترین تعریف از آن، توضیح مراد آیه شریف درباره لفظ حمل و عرض، تبیین مراد از لفظ «
انسان» در آیه شریف یاد شده، شرح وجه اتّصاف انسان به ظلوم و جهول بودن و بیان معناى این دو واژه. نگارنده، در تحقیق خود در صدد است نشان دهد ابهامات موجود
درباره امانت الهى، بیانگر اهمّیت آن است و غرض بارىتعالى، چیزى فراتر از بسیارى تعریفهایى است كه در كتب پیشینیان درباره آن آمده است و از آنجا كه موضوع مورد
بحث در یكى از آیات مشكل قرآن كریم است، از جوانب دیگر نیز آن را بررسى كرده و پس از تجزیه و تحلیل یافتههاى پیشینیان و تكیه بر منابع اطّلاعاتى، زمینه فهم دقیق و
مناسب براى مطلب خود را - فراهم ساخته است. این پایاننامه از پنج فصل - كه هر كدام از چند بخش تشكیل شده فراهم آمده است. نگارنده در فصل اوّل، پس از ذكر مقدّمه
اى درباره امانت الهى، به ذكر تاریخچه مطالعاتى پرداخته و در این زمینه به تعدادى از آثار بزرگان علم تفسیر، اشاره نموده است. سپس با طرح مسئله و بررسى اهمّیت
تحقیقاتى آن و تحلیلى از اقدامات صورت گرفته، به تنظیم پرسشهاى پژوهشى اقدام كرده و در ادامه، اهداف، حدود و برهان مطالعات در زمینه مورد بحث را بررسى كرده و به
اختصار، مطالبى بیان كرده است. آنگاه، تعریف اصطلاحات پژوهشى با گستره عملكردى در حوزه فرهنگهاى فارسى و عربى را به صورت وسیع آورده، به طورى كه این بخش
از پایاننامه از غناى نسبتاً بیشترى برخوردار گردیده است. در فصل دوم نیز سه اثر تفسیرى بزرگ، كه هر یك از جایگاه خاصّى در بین علما برخوردارند، مورد مداقّه قرار گرفته
است از این سه منبع ارزشمند، دوتاى آنها تفسیر المیزان و تفسیر مجمعالبیان از دو عالم بزرگ شیعى، یعنى علّامه طباطبایى(ره) و مرحوم طبرسى(ره) است و اثر دیگر،
تفسیر فخر رازى (التفسیر الكبیر) از اهل سنت است. فصل سوم نیز درباره رهیافت این رساله، در گذشته و حال و آینده است كه با مراجعه به كتابخانهها و فیشبردارى و به
وجهى توصیفى - تبیینى و طرح تحلیل آن دیدگاه و نظریات بزرگان تفسیرى است. در فصل چهارم - كه تجزیه و تحلیل اطّلاعات است - مشتمل بر سه بخش است و در طى آن،
پرسشهاى تحقیقاتى مورد نقد و بررسى قرار گرفته و در هر مورد، نتایجى به دست آمده است. در بخش اوّل، نخست، مجموعه تعاریفى كه در باب امانت به دست آمده،
فهرست شده كه 26 معنا در این زمینه مورد بررسى اجمالى قرار گرفتهاند. در این بخش، صرفاً به بیان نظریات اكتفا نموده و هیچگونه نظر سلبى یا ایجابى از سوى پژوهشگر،
ارائه نشده است. در بخش دوم، شاخصترین و جامعترین تعاریف امانت گزینش شده و مورد نقد و بررسى دقیق قرار گرفته است. این تعاریف عبارتاند از: تكلیف، معرفت،
عقل، عشق، ولایت و وجود فیضى كه یك به یك، پس از طرح نكات مثبت و اساسى، موضوع مورد بحث انتقادهاى وارد بر آنها را بیان كرد، و در پایان، نظریه «وجود فیضى» را به
عنوان نظر مختار، انتخاب و مورد دفاع قرار داده است. نگارنده، در بخش سوم، دایره بحث را از موضوع اصلى گسترش داده و به بیان نكات اساسى آیه شریف امانت (إنّا عَرضْنا
الأمانة...) پرداخته و موضوعاتى از قبیل: حمل، عرض، اشفاق، و ظلوم و جهول بودن انسان را - كه از غوامض تفسیرىاند - مورد بررسى قرار داده و در حدّ توان و بضاعت
تحقیقاتى خود، به توضیح و تبیین آنها اقدام نموده است. در فصل پنجم، ضمن بیان مهمترین موضوعات مورد بررسى، راهكارهایى جهت استفاده آیندگان ارائه شده و نیز نحوه
بهرهگیرى از قرآن كریم ، شرح و بسط داده شده است.
