388 - سؤالات قبر و قیامت

و استَعمِلْني بما تَسألُنِي غَداً عَنهُ‌.[۱]

در تبیین این فراز نورانی که می‌فرماید: خدایا! مرا به کاری وادار که فردای قیامت درباره آن از من سؤال می‌کنی، این سؤال مطرح شد که سؤالات قبر و قیامت درباره چیست؟ در جلسه گذشته گفتیم اولین سؤال در مورد عقاید و سپس سؤال از عمر و سومین سؤال از مال است. این سه سؤال ظاهراً مربوط به عالم قبر و برزخ است، و الّا غیر از آنها از همه اموری که انسان در این دنیا با آن مرتبط بوده، سؤال می‌شود. مثلاً از امام صادق علیه السلام نقل شده که لقمان به پسرش می‌فرمود:
اعلَم أنَّكَ سَتُسأَلُ غَدا إذا وَقَفتَ بَينَ يَدَيِ اللّهِ عز و جل عَن أربَعٍ: شَبابِكَ فيمَ أبلَيتَهُ؟ وعُمُرِكَ فيمَ أفنَيتَهُ؟ ومالِكَ مِمَّ اكتَسَبتَهُ؟ وفيمَ أنفَقتَهُ؟ فَتَأَهَّب لِذلِكَ وأعِدَّ لَهُ جَوابا.[۲]
بدان، فردا كه در برابر خداوند عز و جل قرار گيرى، از چهار چيز پرسيده مى‌شوى: جوانى‌ات را در كجا نابود ساختى؛ عمرت را در كجا سپرى كردى؛ ثروتت را از كجا به دست آوردى؛ و آن را در كجا خرج نمودى. پس براى آن روز، آماده باش و پاسخش را فراهم ساز.
با اینکه جوانی خود بخشی از عمر انسان است، ولی به دلیل اهمیتی که دارد به طور خاص مورد سؤال قرار می‌گیرد. این است که گفته شده: در جوانی پاک بودن شیوه پیغمبری است.
از دیگر چیزهایی که انسان در آن دنیا مورد بازخواست قرار می‌گیرد، مسؤولیت‌هایی است که در این دنیا بر عهده داشته است، حال مسؤولیت‌های خانوادگی یا اجتماعی یا غیر آن مثل سیاسی و فرهنگی و... از همه این امور سؤال می‌شود. رسول خدا صلّی الله علیه و آله و سلّم طبق نقل می‌فرمایند:
ألا كُلُّكُمْ راعٍ وكُلُّكُم مَسؤولٌ عن رَعِيَّتِه‌.[۳]
بدانيد كه همه شما سرپرست هستيد و همه شما درباره زيردستانتان، بازخواست مى‌شويد.
در ادامه روایت، حضرت به برخی از مصادیق آن اشاره می‌کنند و در پایان دوباره همین جمله را تأکید می‌کنند. از جمله آن مصادیق زمامداری است که در مورد کسانی که تحت سرپرستی‌اش بوده‌اند، مورد سؤال قرار می‌گیرد، یا مردی است که در مورد خانواده‌اش از او سؤال می‌شود یا زنی است که مسئول خانه شوهر و فرزندان اوست و در برابر آنها، بازخواست مى‌شود.
همچنین امام زین العابدین علیه السلام دررساله حقوق‌شان آنجا که حق فرزند بر پدر را تبیین می‌کنند، در باره مسؤولیت‌های یک پدر، می‌فرمایند:
أمّا حَقُّ وَلَدِكَ فَأن تَعلَمَ أنَّهُ مِنكَ، و مُضافٌ إلَيكَ في عاجِلِ الدُّنيا بِخَيرِهِ وَشَرِّهِ، وأَنَّكَ مَسؤولٌ‌ عَمّا وَليتَهُ مِن حُسنِ الأَدَبِ وَالدِّلالَةِ عَلى رَبِّهِ، عز و جل وَالمَعونَةِ عَلى طاعَتِهِ.[۴]
و امّا حقّ فرزندت اين است كه بدانى او از توست و با خوب و بدش در دنيا، منتسب به توست و بى گمان، تو درباره‌ آنچه بر عهده‌ات است: خوب تربيت كردن او و او را به سوى خداوند عز و جل راهنمايى كردن و به فرمان بردارى از او (خداوند) يارى كردن، مسئولى.
بنابراین، در روز قیامت از همه مسائلی که انسان به نوعی با آن در ارتباط بوده، سؤال می‌شود و باید برای پاسخ به آنها آمادگی کسب کند؛ ولی یکی از محوری‌ترین سؤالات، پرسش از مسؤولیت‌های انسان اعم از مسؤولیت‌های فردی یا اجتماعی اوست.
از خداوند منان می‌خواهیم به همه ما توفیق دهد تا بتوانیم پاسخگوی پرسش‌های عالم قبر و قیامت باشیم.