390 - فلسفه آفرینش انسان (۲)

وَ اسْتَفْرِغْ أَيَّامِي فِيمَا خَلَقْتَنِي لَهُ.[۱]

بحث در تبیین این فراز از دعای نورانی مکارم الاخلاق بود که از خدا می‌خواهیم توفیق دهد تا اوقات ما صرف کارهایی شود که به خاطر آن آفریده شده‌ایم. این طور نباشد که برای هر کاری وقت داشته باشیم؛ ولی برای آنچه فلسفه خلقتمان در آن است، وقت نداشته باشیم.
گفتیم آیات و روایاتی که به فلسفه آفرینش انسان اشاره دارد، چندین فلسفه متوسط و یک فلسفه نهایی را بیان کرده‌اند. تعقل و معرفت خدا، یکی از این اهداف بود که در جلسه قبل بدان اشاره شد.
دو: آزمايش انسان‌
فلسفه ديگر خلقت انسان، ابتلا و آزمايش است:
﴿الَّذِى خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَيَوةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا﴾[۲]
اوست كه مرگ و زندگى را آفريد تا بيازمايد شما را كه كدامتان بهترين كردار را داريد.
گفتنى است كه آزمايش خداوند متعال به منظور آگاهى يافتن نيست؛ بلكه حكمت آن، شكوفا كردن استعدادهاى انسان است.
سه: عبادت
حكمت ديگر آفرينش انسان، كه در قرآن بدان تصريح شده، عبادت آفريدگار است:
﴿وَ مَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْاءِنسَ إِلَا لِيَعْبُدُونِ﴾[۳]
جنّ و انس را نيافريدم، مگر براى عبادت.
شناخت خدا که در حکمت اول بیان شد، در روایتی از امام حسین علیه السلام به عنوان مقدمه این حکمت بیان شده است:
ما خَلَقَ العِبادَ إلّا لِيَعرِفوهُ، فَإِذا عَرَفوهُ عَبَدوهُ.[۴]
بندگان را نيافريد، مگر براى اين كه او را بشناسند، و هرگاه او را بشناسند، او را مى‌پرستند.
رجوع به خدا فلسفه غایی خلقت
معرفت، آزمایش و عبادت از جمله حکمت‌های متوسط خلقت انسان هستند، اما فلسفه غایی عبارت است از رجوع به خدا که در این آیه بدان اشاره شده است:
﴿أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُون‌﴾[۵]
آيا گمان بُرده‌ايد كه ما شما را بيهوده آفريده‌ايم و به سوى ما باز نمى‌گرديد؟
بازگشت به خدا یعنی بهره‌گیری از رحمت خدا؛ لذا در روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده که فرمود:
خَلَقَهُم لِيَفعَلوا ما يَستَوجِبونَ بِهِ رَحمَتَهُ فَيَرحَمَهُم.[۶]
آنها را آفريد تا كارهايى را كه موجب رحمت خداوند است، انجام دهند و [به خاطر آن كارها] بر ايشان رحمت آوَرَد.
جایگاه برخورداری از رحمت الهی، بهشت جاوید است که خود دارای مراتبی است. بالاترین مراتب بهشت هم «جنة الرضوان» است. پس هدف نهایی خلقت انسان، رسیدن به این مقام است.
به هر حال، اگر اوقات انسان در مسیر فلسفه آفرینش او صرف شود، در واقع در مسیری صرف شده که به نفع اوست و اگر در غیر آن صرف شود، آنچه صرف شده، همه سهم شیطان می‌شود.
از خدا می‌خواهیم اگر نتوانستیم همه وقتمان را در این مسیر صرف کنیم، لااقل بتوانیم بهترین لحظات زندگی‌مان را در این مسیر قرار دهیم.