11 ـ کمال

۰.امام علی علیه السلام:
مِن كمالِ الإنسانِ و وُفورِ فَضلِهِ استِشعارُهُ بنفسِهِ النُّقصانَ؛^۱

۰.آگاهى انسان از ناقص بودنش، نشانه كمال و فراوانى فضل اوست.

۰.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله:
كَمُلَ مِن الرِّجالِ كثيرٌ، و لم يَكمُلْ مِن النِّساءِ إلاّ أربَعٌ: آسِيَةُ بِنتُ مُزاحِمٍ امرأةُ فِرعَونَ، و مَريمُ بِنتُ عِمرانَ، و خَديجَةُ بِنتُ خُوَيلِدٍ، و فاطِمَةُ بِنتُ مُحمّدٍ صلی الله علیه و آله؛^۲

۰.از مردها شمار زيادى به كمال رسيده‌اند، اما از زنان تنها چهار تن به كمال رسيدند: آسيه دختر مزاحم، [همان] همسر فرعون، مريم دختر عمران، خديجه دختر خويلد و فاطمه دختر محمّد صلی الله علیه و آله.

۰.بحار الأنوار:
أقبَل العبّاسُ ذاتَ يومٍ إلى رسول الله صلی الله علیه و آله و كانَ العبّاس طُوالاً حَسَنَ الجِسمِ فلمّا رآهُ النّبيُّ صلی الله علیه و آله تَبَسَّمَ إليهِ و قالَ: يا عَمِّ، إنّكَ لَجَميلٌ! فقالَ العباسُ: ما الجَمالُ بالرجُلِ يا رسولَ اللهِ؟ قالَ: بصَوابِ القَولِ بالحقِّ. قالَ: فما الكمالُ؟ قالَ: تَقوَى اللهِ عز و جل و حُسنُ الخُلُقِ؛^۳

۰.روزى عباس [بن عبد المطلّب] پيش پيامبر خدا صلی الله علیه و آله آمد. چون عباس مردى بلند قامت و خوش اندام بود حضرت به او تبسمى كرد و فرمود: اى عمو! تو زيبا هستى! عباس گفت: اى رسول خدا! زيبايى مرد به چيست؟ پيامبر فرمود: به درست گفتن سخن حق. گفت: كمال چيست؟ فرمود: پروا داشتن از خداوند عز و جل و خوش خويى.

۰.امام علی علیه السلام:
كمالُ الرجُلِ بسِتِّ خِصالٍ: بِأصغَرَيهِ، و أكبَرَيهِ، و هيئَتَيهِ؛ فأمّا أصغراهُ فقَلبُهُ و لِسانُهُ، إن قاتَلَ قاتَلَ بجَنانٍ، و إن تَكَلَّمَ تَكَلَّمَ بلِسانٍ، و أمّا أكبَراهُ فعَقلُهُ و هِمَّتُهُ، و أمّا هَيئَتاهُ فمالُهُ و جَمالُهُ؛^۴

۰.كمال مرد به شش خصلت است: به دو عضو كوچك او و دو شىء بزرگش و دو هيئت او. دو عضو كوچك او دل و زبان اوست؛ اگر بجنگد، با دلش می‏جنگد و اگر سخن بگويد، با زبانش سخن می‏گويد. دو عضو بزرگ او، خرد و همّت اوست و دو هيئت او مال و جمال اوست.

۰.امام علی علیه السلام:
الكمالُ في ثلاثٍ: الصَّبرُ علَى النَّوائبِ، و التَّورُّعُ في المَطالِبِ، و إسعافُ الطّالِبِ؛^۵

۰.كمال در سه چيز است: شكيبايى در برابر مصائب، پارسايى در خواهش‌ها و خواست‌ها و كمك كردن به كمك خواه.

۰.امام علی علیه السلام:
بالعَقلِ كمالُ النفسِ، بالمُجاهَدَةِ صَلاحُ النفسِ؛^۶

۰.با خرد است كه نفْس به كمال مى‌رسد، با جهاد [نفس] است كه نفْس ساخته مى‌شود.

۰.امام باقر علیه السلام:
الكمالُ كُلُّ الكمالِ التَّفقُّهُ في الدِّينِ، و الصَّبرُ علَى النّائبَةِ، و تَقديرُ المَعيشةِ؛^۷

۰.كمال حقيقى، همان فهمِ در دين و شكيبايى در برابر بلاى سخت و اندازه نگه داشتن در معيشت است.

۰.امام علی علیه السلام:
إذا كانت مَحاسِنُ الرجُلِ أكثَرَ مِن مَساوِيهِ فذلكَ الكامِلُ (التَّكامُلُ)، و إذا كانَ مُتساوِيَ المَحاسِنِ و المَساوِي فذلكَ المُتَماسِكُ، و إن زادَت مَساويهِ على مَحاسِنِهِ فذلكَ الهالِكُ؛^۸

۰.هر گاه خوبي‌هاى آدمى از بدي‌هاى او بيشتر باشد، او كامل است و هر گاه خوبي‌ها و بدي‌هايش برابر باشد، او خود را [از هلاكت] نگه داشته و اگر بدي‌هايش بيشتر از خوبي‌هايش باشد، او هلاك شده است.

۰.امام علی علیه السلام:
الكامِلُ مَن غَلَبَ جِدُّهُ هَزلَهُ؛^۹

۰.انسان كامل، كسى است كه جدّى او بر شوخى‌اش چيره باشد.

۰.امام علی علیه السلام:
لا يَنبَغي لِمَن لم يَكُن عالِما أن يُعَدَّ سَعيدا، و لا لِمَن لم يَكُن وَدودا أن يُعَدَّ حَميدا، و لا لِمَن لم يَكُن صَبورا يُعَدَّ كامِلاً؛^۱۰

۰.سزاوار نيست كسى كه دانا نباشد، خوشبخت شمرده شود و يا كسى كه مهربان نباشد، ستوده به شمار آيد و يا كسى كه شكيبا نيست، كامل شمرده شود.