برنامه اسلام براى تأليف دل ها

تأليف دل ها ، بخصوص دل هايى كه از يكديگر نفرت دارند ، كارى است كارستان و گاه نشدنى . به گفته امام على عليه السلام :

إزالَةُ الرَّواسى أسهَلُ مِن تَأليفِ القُلوبِ المُتَنافِرَةِ .[۱]

بركندن كوه هاى استوار ، آسان تر از اُلفت دادن دل هاى از هم رميده است .

برنامه اسلام براى ايجاد اُلفت و محبّت در ميان مردم ، در گام اوّل ، برطرف كردن موانع الفت و در گام دوم ، ايجاد زمينه هاى آن است :

الف ـ مبارزه با موانع

موانع الفت ، همان موانع محبّت و اخوّت اند ، مانند : حسد ، حقد ، كبر ، بداخلاقى ، عيبجويى[۲]و ... .

اين موانع ، ريشه در وسوسه هاى شيطانى و هوس هاى نفسانى دارند و گاه جهل و بى تدبيرى ، مانع الفت مى گردد ، چنان كه در مورد ازدواج كودكان روايت شده است :

إذا زُوِّجوا وَ هُم صِغارٌ لَم يَكادوا يَتَأَلَّفوا .[۳]

چنانچه در خُردسالى به ازدواج درآورده شوند ، به ندرت [با همسرانشان ]اُنس مى گيرند .

در اسلام براى مبارزه با موانع اُلفت ، همه امورى كه سدّ راه الفت و محبّت اند و يا موجب كينه و عداوت و جدايى مى گردند ، ممنوع اعلام شده و در صورتى كه به هر دليلى ، رشته الفت ميان دو مسلمان قطع شود ، حق ندارند بيش از سه روز از هم جدا باشند و اين آيين الهى ، آنان را مكلّف كرده كه مجدّداً پيوند دوستى را ميان خود برقرار سازند[۴]، آن جا كه پيامبر خدا مى فرمايد :

لا هِجرَةَ فَوقَ ثَلاثٍ .[۵]

هيچ قهر كردنى ، بيش از سه روز ، جايز نيست .

ب ـ زمينه سازى براى هماهنگى روحى

در نظام آفرينش ، مبدأ الفت و كنار هم قرار گرفتن دل ها ، تناسب و تعارف آنهاست و معناى سببيت خداوند متعال براى الفت خلق ـ كه در احاديث آمده ـ نيز همين است . امام على عليه السلام مى فرمايد :

إنَّ النُّفوسَ إذا تَناسَبَت ائتَلَفَت .[۶]

جان ها ، هرگاه ميانشان تناسب باشد ، با يكديگر الفت مى گيرند .

از اين رو در اسلام ، افزون بر آن كه موانع نزديك شدن دل ها به يكديگر ممنوع اعلام شده است ، اكثر قريب به اتّفاق دستور العمل هاى سياسى ، اخلاقى و عملى اين آيين ، زمينه ساز هماهنگى و تناسب روحى و روانى اند .

بر اين پايه ، تأكيد اسلام بر پيروى از بهترين انسان ها و به طور مشخّص اهل بيت عليهم السلام در زندگى ، رعايت حقوق يكديگر ، حُسن معاشرت ، اظهار محبّت ، وفادارى ، نيكى متقابل ، نزديكى سببى ، اجتناب از تكلّف در برخوردها در جهت زمينه سازى براى هماهنگى روانى و تقويت رشته الفت و محبّت ميان مردم است .

توصيه اكيد اسلام به اين كه در هر شبانه روز ، مردم يك محلّه ، نماز خود را پنج بار به جماعت برگزار كنند ، زمينه ساز نزديكى و اُنس و اُلفت اهل محلّه مى گردد .

همچنين در هر هفته يك بار مسلمانان يك شهر بايد در يك نقطه جمع شوند و نماز جمعه را به جماعت برگزار نمايند تا ميان اهل شهر ، مؤانست و همدلى حاصل گردد .

و بالاتر ، اين كه : هر سال دو نوبت ، اهل شهر و روستا ، در صحرا اجتماع مى كنند و نماز عيد فطر و عيد قربان را به جماعت برگزار مى نمايند تا به بركت آن اجتماع عمومى و رهنمودهاى امام جماعت ، اُنس و اُلفت و وحدت در سطح گسترده ترى از جامعه اسلامى تقويت گردد .

مهم تر از همه ، اسلام بر همه مسلمانان جهان واجب كرده كه در صورت توان ، در مدّت عمر ، يك بار در پربركت ترين نقطه روى زمين ، در كنار خانه توحيد ، حضور يابند و با كنار گذاشتن همه نشانه هاى امتياز و تفرقه ، با لباسى همگون و به دور از هر گونه پيرايه ، شعار توحيد را در سراسر مراسم عبادى ـ سياسى حج تكرار كنند تا به بركت كلمه «توحيد» در كنار خانه توحيد و در آن اجتماع بزرگ و سراسرى ، زمينه براى ايجاد و تقويت هرچه بيشتر وحدت در ميان امّت اسلامى فراهم گردد .

فيض كاشانى با اشاره به نقش نمازهاى : جماعت ، جمعه و دو عيدِ فطر و قربان ، و كنگره بزرگ حج در انس و الفت امّت اسلامى مى نويسد :

از اين جا ، بر لبيب متفطّن ظاهر مى شود كه غرض شارع در جميع تكاليف شرعيه ، تحصيل اين نوع الفتى است كه مستحفظ نظام كلّ عالم تواند بود ، و لهذا بعضى از حكما گفته اند كه همچنان كه دعوت جميع انبيا از حيثيت علم ، اثبات توحيد پروردگار است و نفى شريك از او ، از روى عمل نيز به حصول وحدت راجع مى گردد .[۷]

و به طور خلاصه ، اُلفت (همدلى) ، پيوند ناگسستنى با اسلام و ايمان راستين دارد كه «المؤمن إلف مألوف ؛ انسان با ايمان ، صميمى و مأنوس است»[۸]و جامعه اسلامى هرچه به همدلى و وحدت نزديك تر شود ، به واقعيت خود نزديك تر مى گردد و هرچه دل ها از يكديگر بيشتر فاصله بگيرند ، از هويّت اسلامى خود دورتر مى گردند .