بدى ء و بديع

واژه شناسى «بدى ء» و «بديع»

دو صفت «بدى ء (آغازگر) » و «بديع (نوآور) » ، هر دو در لغت ، فعيل به معناى فاعل از مادّه «بدأ» و «بدع»اند و معناى نزديك به هم دارند .

ابن فارس مى گويد : «بدأ» ، از شروع كردن است . گفته مى شود : «بَدَأْتُ بالأمرِ وابْتَدَأتُ مِن الابتداء ؛ آن كار را آغاز كردم » . نيز مى گويد : «بدع» ، آغاز كردن يك چيز و ساختن آن بدون نمونه است .

ابن اثير مى گويد : در اسماى خداوند بلندپايه ، «مُبدئ» ، كسى است كه اشيا را پديد آورده و آنها را براى نخستين بار ، بدون نمونه پيشين ، اختراع كرده است . نيز مى گويد : در اسماى خداوند بلندمرتبه ، «بديع» ، همان آفريدگار پديد آورنده نمونه پيشين است .

بنا بر آنچه گذشت ، «بدى ء» و «بديع» ، در لغت ، به كسى گفته مى شود كه اشيا را نخستين بار و بدون نمونه پيشين ، پديد آورده است .

بدى ء و بديع ، در قرآن و حديث

در قرآن كريم ، برگرفته ها از مادّه «بدأ» در ارتباط با خداوند پاك ، دوازده بار ، و صفت «بديع» دو بار با تعبير :  «نوآورِ آسمان ها و زمين است»  ، به كار رفته است .

در احاديث ، دو ويژگى اساسى براى اين دو نام از نام هاى خداوند عز و جل شمرده شده است : يكى «از هيچ بودن» و ديگرى «بدون نمونه بودن» ، چنان كه گفته مى شود : «اشيا را از هيچ آغاز كرد» ، «آفرينش را آغاز كردى ، نه از چيزى كه از ريشه اى باشد كه فعل تو بِدان نسبت داده شود» ، «نوآور اشيا از هيچ است» ،«آفريدگان را پديد آورد ، بدون آن كه از نمونه اى الگوبردارى كند» .

در توضيح اين دو ويژگى ، بايد گفت كه معناى لغوى «بدى ء» و «بديع» ، آغاز كردن يك شى ء و پديد آوردن ابتدايى آن بدون پيشينه است و پيشينه داشتن يك چيز (ابتدايى نبودن آن) ، يا از جهت مادّه است و يا از جهت صورت . به عبارت ديگر ، وجود پيشينه براى يك چيز ، يا به اين است كه مادّه اوّليه آن ، از پيش موجود باشد و سازنده ، شى ء را از آن بسازد و يا به اين است كه صورت آن ، از پيش موجود باشد .

اين دو گونه از پيشينه ، در كار خيّاطى كه «پارچه» را بر اساس «الگوى از پيش موجود» ، مى بُرند و آن را مى دوزند و لباسى به شكل الگو به وجود مى آورند ، به روشنى قابل ملاحظه است . احاديث ، هر دو گونه پيشينه را در پديد آوردن و ايجاد اشيا به وسيله خداوند ، نفى كرده اند .